Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

kuratorki: Marta Przybyło, Karolina Puchała-Rojek
współpraca ze strony Zachęty: Magdalena Komornicka
współpraca ze strony Fundacji Archeologia Fotografii: Antonina Gugała, Anna Hornik, Aleksandra Jeglińska
projekt ekspozycji: Fish n’sheep (Aneta Faner, Piotr Duma)
partnerzy wystawy: Biblioteka Narodowa w Warszawie, Fundacja Archeologia Fotografii, Ośrodek Karta, Narodowe Archiwum Cyfrowe

Miliony rozkładówek, kilkanaście wersji językowych, kilkuset autorów fotografii, trzy podstawowe edycje, z czego dwie wychodzące prawie nieprzerwanie od roku 1954 do 1989 (wersja na Zachód) i do 1990 (wersja Wschód) — to imponujący obraz miesięcznika „Polska” w liczbach. Magazyn, choć funkcjonował w ograniczonym zakresie również w polskiej wersji językowej, przeznaczony był przede wszystkim dla zagranicznego odbiorcy — zarówno na zachodzie Europy, jak i w krajach bloku wschodniego, w Stanach Zjednoczonych, Afryce, Azji, a przez krótki okres nawet na Kubie. Jego celem było pokazywanie Polski poza granicami kraju z wykorzystaniem konkretnej strategii opartej na atrakcyjnym projekcie graficznym i fotografii rozumianej jako pełnoprawna forma wyrazu.

Redaktorzy pisma rozumieli kluczową rolę fotografii i wykorzystywali jej możliwości w kreowaniu wyobrażeń o Polsce jako kraju atrakcyjnym i nowoczesnym — inspirującym w dziedzinie kultury i sztuki i potencjalnym partnerze ekonomicznym. Wśród współpracujących z miesięcznikiem autorów tekstów, fotografów czy artystów publikujących swoje prace znajdziemy niemal wszystkich najważniejszych twórców głównego nurtu powojennej kultury polskiej. Autorzy fotografii to m.in. Piotr Barącz, Marek Holzman, Irena Jarosińska, Jan Jastrzębski, Eustachy Kossakowski, Bogdan Łopieński, Jan Morek, Tadeusz Rolke, Zofia Rydet, Tadeusz Sumiński, Harry Weinberg. Prace większości z nich, wypożyczone z archiwów prywatnych i instytucji, będzie można zobaczyć na wystawie.

Wystawa obejmuje okres od wydania pierwszego numeru pisma (1954) — w czasie odwilży, w momencie kształtowania się powojennego polskiego reportażu — do początku tzw. dekady gierkowskiej. Koniec lat 60. jest także momentem zmiany pokoleniowej, kiedy na scenę wkraczają reporterzy urodzeni już po wojnie. W 1967 roku zmienia się też wydawca miesięcznika — jest nim Agencja Interpress, która stopniowo wprowadza nowe zasady współpracy z fotografami.

„Polska” na eksport prezentuje niemal 300 fotografii ukazanych w swoim pierwotnym kontekście, czyli na łamach miesięcznika, w zestawieniu z niepublikowanym materiałem zdjęciowym. Ujęcia spoza kadru bądź historie wokół reportaży rzucają nowe światło na warsztat fotografów, edytorów oraz strategie redakcji pisma. Zobaczymy zatem rozkładówki z oryginalnych numerów pisma oraz odbitki, negatywy i stykówki pochodzące z archiwów prywatnych i zbiorów wielu instytucji. Ten zróżnicowany wybór odsłania złożony kontekst funkcjonowania fotografii, bez którego nie sposób zrozumieć nie tylko historii, ale też roli współczesnej fotografii prasowej w Polsce.

Wystawie towarzyszy książka Początek przyszłości. Fotografia w miesięczniku „Polska” w latach 1954—1968 pod redakcją Karoliny Puchały-Rojek i Marty Przybyło, zaprojektowana przez Magdalenę i Artura Frankowskich (Fontarte). Na publikację składa się oryginalny materiał ilustracyjny z pisma uzupełniony o wybór fotografii — prezentowany w układzie tematycznym, z komentarzami redaktorek. Towarzyszą mu eseje poświęcone historii miesięcznika i ukazujące jego funkcjonowanie w kontekście ówczesnej sytuacji politycznej i społecznej, a dopełnieniem są przedstawienia sylwetek najważniejszych współpracujących z nim fotografów — postaci kluczowych dla historii polskiej fotografii tego okresu.

Pokaz w Zachęcie uzupełnia program filmowy oraz cykl wydarzeń obejmujący spotkania wykłady i warsztaty, zarówno przybliżające historię magazynu „Polska", jak też odnoszące się do współczesnych realiów fotoreportażu i projektowania czasopism. Szczególną uwagę zwrócimy na rolę i miejsce fotoreportażu oraz proces wydawniczy.