Katarzyna Kozyra jest jedną z najważniejszych reprezentantek nurtu sztuki krytycznej rozwijającego się w Polsce po 1989 roku. Narusza w swoich pracach społeczne tabu, eksplorując problematykę związaną m.in. z ciałem, jego starzeniem się, śmiertelnością i podatnością na chorobę. Piramida zwierząt to jej praca dyplomowa, zainspirowana baśnią braci Grimm Czterej muzykanci z Bremy. Instalacja składa się z czterech wypreparowanych zwierząt ustawionych jedno na drugim. Artystka sama wybrała do uśmiercenia konia i koguta. Rzeźbie towarzyszy film z rzeźni.
Praca wywołała gwałtowną falę krytyki medialnej, zapoczątkowaną pismami protestacyjnymi Zarządu Głównego ZPAP do rektora ASP i Ministerstwa Kultury i Sztuki. Kozyrę atakowano, nie próbując wniknąć w sens realizacji. Zarzucano jej przekroczenie zasad moralności, ponieważ śmierć zwierząt wykorzystana została do realizacji pracy artystycznej, a nie celów użytkowych. Kozyra w liście do redakcji „Gazety Wyborczej” wyjaśniała, że jej kompozycja „jest o śmierci generalnie i o śmierci tych konkretnych czterech zwierząt”. „Nie robiłam tego »dla dreszczyku« i z powodu indolencji warsztatowej. Zrobiłam to z wewnętrznej potrzeby postawienia pytania: czy odczuwamy jeszcze obecność śmierci, jedząc kotlety, stosując kosmetyki lub używając innych produktów pochodzenia zwierzęcego […]”. Piramida zwierząt mówi o hipokryzji społeczeństwa uznającego, że uśmiercanie zwierząt jest cywilizowane i uzasadnione, jeśli zaspokaja praktyczne potrzeby i jest przeprowadzone w sposób przemysłowy, poza zasięgiem wzroku konsumentów.
wideo do rzeźby
Opis dźwięku: Brak dźwięku
Komentarz artystki:
Przy realizacji tej pracy powstała dość specyficzna sytuacja, która budziła wiele różnych reakcji u mnie osobiście, jak i również u osób włączonych w jakiś sposób w proces tworzenia obiektu.
Punktem wyjściowym była piramida zwierząt, która występuje w bajce Braci Grimm. Sama treść bajki w tym przypadku nie była istotna, natomiast zainteresowanie budził obiekt – to jest piramida zwierząt i związana z nim różnorodna sfera wizualna i pojęciowa. W odróżnieniu od np. siedmiogłowego smoka (elementu innych bajek) intrygująca była możliwość zrealizowania tego obiektu, wykorzystując gotowy materiał, jakim są zwierzęta. Idea tego pomnika zwierząt – Piramidy – zawiera w sobie przejrzystość i prostotę, a jednocześnie bogatą i wielowarstwową symbolikę (wierzenia, kultura, religia).
Materiał, jakim się posłużyłam, narzucał się sam, czyli zwierzęta: koń, pies i kogut. Powstał problem, skąd wziąć materiał na pomnik. Przygotowanie rozpoczęłam od podstaw, tzn. wybrania żywych zwierząt. Nie zostały one wybrane np. ze zbiorów muzeum z trofeami, lecz były specjalnie wyszukane, według pewnych założeń. Miała zatem miejsce świadoma selekcja, która wynikała z przygotowanej kompozycji. Brane było pod uwagę to czy w swej wymowie bardziej będą one reprezentowały siebie, czy też symbolikę, która łączy się z tymi zwierzętami. Gdyby założeniem tej rzeźby miało być tylko takie symboliczne przesłanie, mogła być ona zrobiona z gliny albo innych materiałów rzeźbiarskich, czy wreszcie z wypchanych eksponatów muzealnych. Założenia były jednak inne, materiał na rzeźbę istniał, były nim konkretne zwierzęta, wybrane przeze mnie. Etap, który nastąpił później, to jest wypchanie, był posunięciem ryzykownym, a jednocześnie intrygującym. Poruszałam się na krawędzi norm etycznych, jak również stykałam się z tak trudnym wydarzeniem, jakim jest śmierć żywej istoty.
Wszystkie te zwierzęta były zasadniczo przeznaczone na śmierć, jednak użycie ich do zrealizowania rzeźby, zaczęło budzić problemy natury etycznej. A przecież zwierzęta codziennie się morduje i robi się z nich rzeczy użytkowe, czy przeznacza do konsumpcji. Osobiste uczestniczenie w akcie ich śmierci i przeznaczenie ich ścierwa do realizacji idei, zmienia punkt widzenia, budziło i budzi różne reakcje. Realizacja obiektu wywołała wokół specyficzną sytuację.
Powstało pytanie: Czy proces realizacji stał się ważniejszy od realizowanego projektu? Odpowiedź i odbiór całego procesu powstawania tej pracy nie jest jednoznaczny.
W trakcie uśpienia konia i obdzierania go ze skóry został zrealizowany film, który jest dokumentem makabrycznym, przedstawiającym jeszcze świeżego trupa zwierzęcia. W pierwszym etapie widoczne są jeszcze drgające mięśnie konia, a następnie widoczne są już tylko fragmenty mięsa, które wyglądają dość znajomo i do widoku których ludzie są przyzwyczajeni. Wystarczy spojrzeć na haki w sklepie rzeźniczym. A jednak uczestnictwo innych ludzi w tym etapie przygotowania pracy wywołało w nich reakcje oburzenia, niezrozumienia, a nawet odrzucenia.
Ostateczny obiekt “Piramida zwierząt” jest jednak estetyczny, nadaje się do oglądania i nie niesie ze sobą makabrycznych treści. Widoczny jest tu paradoks związany z efektem końcowym i z procesem jego realizacji, który był dla mnie ważniejszy. Idea pomnika zwierząt – Piramidy została zrealizowana dzięki współpracy z panem J. Linkowskim, którego umiejętność preparowania zwierząt można nazwać sztuką. Ta praca została wykonana jako mój dyplom i podlegała ocenie, ale czy można ją postrzegać tylko jako rzeźbę, czy też proces jej tworzenia i związane z nim reakcje również mogą być oceniane?
tekst ulotki towarzyszącej pierwszemu publicznemu pokazowi “Piramidy zwierząt”, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, 4 czerwca 1993
Inne prace artystki w kolekcji Zachęty
Madonna z RegensburgaKatarzyna Kozyra2005
OlimpiaKatarzyna Kozyra1996
CheerleaderkaKatarzyna Kozyra2006
KwadransKatarzyna Kozyra2004
Opowieść letniaKatarzyna Kozyra2008
Lords of the danceKatarzyna Kozyra2002
ŁaźniaKatarzyna Kozyra1997
Kara i ZbrodniaKatarzyna Kozyra2002
Lekcja tańcaKatarzyna Kozyra2001
Lepiej nie wiedzieć, z cyklu OsiemKatarzyna Kozyra2000
Święto wiosnyKatarzyna Kozyra1999
Więzy krwiKatarzyna Kozyra1995
Non so piuKatarzyna Kozyra2004
Kastrat/ Il CastratoKatarzyna Kozyra2006
Kastrat/ Il CastratoKatarzyna Kozyra2006
Łaźnia męskaKatarzyna Kozyra1999
W sztuce marzenia stają się rzeczywistościąKatarzyna Kozyra2006
FacesKatarzyna Kozyra2005
Studium aktuKatarzyna Kozyra1991
Casting. WarszawaKatarzyna Kozyra2011
Casting. Tel AvivKatarzyna Kozyra2011
Beauty-Preview with Gloria ViagraKatarzyna Kozyra2005
Schody z serii ChłopcyKatarzyna Kozyra2001
Dzidy z serii ChłopcyKatarzyna Kozyra2001
Ragazzi z serii ChłopcyKatarzyna Kozyra2001
Madonna z PelagoKatarzyna Kozyra2005
Teatro di cani. Lou Salome a RomaKatarzyna Kozyra2005
Pojawienie się jako Lou SalomeKatarzyna Kozyra2005
KoszmarKatarzyna Kozyra2004
Koncert na fasadzieKatarzyna Kozyra2005
Diwa. ReinkarnacjaKatarzyna Kozyra2005
W hołdzie Glorii Viagrze. Przyjęcie urodzinoweKatarzyna Kozyra2005
Opowieść zimowaKatarzyna Kozyra2005
The Midget GalleryKatarzyna Kozyra2006
Inne prace z tej kategorii
StółAnna Kamieńska-Łapińska
Suns Totem IVZuza Golińska2019
Chicken or KingPiotr Łakomy2019