Spotkanie tłumaczone na PJM.

czas trwania: 2 godziny
miejsce: sala kinowa
bilety: wstęp wolny

Wampiry są prawdopodobnie jednym z największych i najbardziej bezceremonialnych zawłaszczeń kulturowych. Wierzenia i praktyki ze słowiańskiego folkloru dotyczące pośmiertnej aktywności doczekały się tysięcy literackich i filmowych przekształceń. Dopiero sięgnięcie do źródeł – zarówno materiałów historycznych, jak i wciąż zachowanych w pamięci przekazów – pozwala na inkluzywne i wolne od popkulturowych deformacji spojrzenie na fenomen wampiryzmu i jego dekonstrukcję. Przełomowa praca Łukasza Kozaka Upiór. Historia naturalna ukazała „pierwotne wampiry”: upiory, strzygi, strzygonie i wieszczych jako ludzi. Ludzi nierzadko wykluczonych, przeżywających tragedie lub będących przyczyną tragedii. Ludzi o niezwykłych zdolnościach, których po śmierci czekało kolejne wykluczenie – tym razem ze świata „dobrej śmierci”. 

Praca Kingi Michalskiej Wampiry, nie ma się z czego śmiać i film Upiór Mikołaja Sobczaka podejmują tropy wykluczenia, kolonizacji oraz akademickiego klasizmu. Dzięki poszukiwaniom Michalskiej dowiadujemy się, jak łatwo pewne elementy kultury można poddać manipulacji i wywołać wieloletni konflikt oraz niestabilność lokalnej społeczności. Film Sobczaka z kolei przywołuje figurę upiora w kontekście dekolonizacyjnym, związanym z tragicznymi epizodami polsko-ukraińskiej historii. Obie prace przełamują stereotypowy, demoniczno-erotyczny obraz wampiryzmu, przedstawiają całkowicie nowe (a zarazem: pierwotne) ujęcie upioryzmu jako fenomenu należącego nie do świata „fantazmatów”, ale dosłownego i namacalnego.

Rozmowę poprzedzą projekcje fragmentów wideo-instalacji Kingi Michalskiej Wampiry, nie ma się z czego śmiać (2022) i filmu Mikołaja Sobczaka Upiór (2022).

Kinga Michalska
Wampiry, nie ma się z czego śmiać, 2022
trzykanałowa instalacja wideo, 35', 27', 7' (wybór fragmentów)

Punktem wyjścia pracy z pogranicza dokumentalistyki i fikcji spekulatywnej jest historia Kaszubki, która w latach 60. XX wieku była mieszkanką Wilna, pierwszej polsko-kaszubskiej wioski w Kanadzie. W wywiadzie udzielonym amerykańskiemu lingwiście Janowi Perkowskiemu wyjawiła rzekomo, że urodziła się jako wampir. Pięćdziesiąt lat później Kinga Michalska próbuje odnaleźć kobietę-wampira – przeszukuje archiwum Perkowskiego, organizuje casting filmowy, używa kamery termalnej służącej do badania zjawisk nadprzyrodzonych. Przy użyciu kampowej estetyki, wykorzystując performatywny potencjał antropologii historycznej, tworzy wielopoziomową, subwersywną opowieść o słowiańskich wierzeniach, doświadczeniu migracji, utracie własnej tożsamości, a także procesie stwarzania siebie na nowo.

Kinga Michalska (ur. 1990) – artystka wizualna mieszkająca i tworząca w Montrealu. Absolwentka wydziału fotografii na Concordia University i kulturoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Wychodząc od tradycyjnego dokumentu i portretu społecznego, sięga po strategie przefiltrowane przez queerową wrażliwość, komplikujące podział na fakt i fikcję. Interesują ją tematy tożsamości, odmienności, marginalizowanych grup, dekolonizacji i pamięci. Pracuje z medium fotografii, wideo i filmu w połączeniu z elementami performatywnymi. Lubi opowiadać o tematach politycznych, posługując się absurdem i humorem. Kinga obecnie reżyseruje swój pierwszy film pełnometrażowy Nolandia produkowany przez Catbird Productions we współpracy z Kijora Film.

Mikołaj Sobczak
Upiór, 2022
wideo, 17' we współpracy z Tarasem Gembikiem

„Film opowiada historię polskiego urzędnika odwiedzającego cerkiew, która ma zostać wyburzona w ramach akcji rewindykacyjnej przeprowadzanej w 1938 roku. Na miejscu zastaje tytułowego Upiora – postać zaczerpniętą z peryferii polsko-ukraińskiej kultury. Zawieszonego pomiędzy życiem a śmiercią Upiora nie obowiązują reguły czasu i przestrzeni – odsłania przed urzędnikiem fragmenty różnorodnych historii, składających się na poruszającą opowieść o przemocy, nadziei, tożsamości i pamięci.

Wiele z użytych w filmie środków wyrazu, takich jak deformacja, mroczna aura, demoniczne postacie, mocno stylizowana gra aktorska czy plastyczność obrazu, jest charakterystycznych dla tradycji niemieckiego ekspresjonizmu filmowego. Ówczesna kinematografia, tworzona w okresie I wojny światowej i zrywająca z realistycznym sposobem odtwarzania rzeczywistości, wyrażała powszechny lęk wobec wszechobecnej przemocy i tyranii. Zanurzony w tradycji ludowych wierzeń, przepełniony onirycznym nastrojem film Mikołaja Sobczaka przybliża zupełnie realne, udokumentowane fragmenty biografii »prawdziwych ludzi« – Upiorów”.

Ada Piekarska, kuratorka wystawy Niebieskie zboże, Galeria Bielska BWA, Bielsko-Biała

Mikołaj Sobczak (ur. 1989) – absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w Pracowni Działań Przestrzennych, stypendystą Universität der Künste w Berlinie i Kunstakademie Münster. Obecnie odbywa dwuletnią rezydencję na Rijksakademie van beeldende Kunsten w Amsterdamie. Zajmuje się wideo, malarstwem i performansem. W twórczości koncentruje się na kwestiach politycznych i polityce historycznej. Swoje narracje buduje z perspektywy zmarginalizowanych grup, tropiąc przyczyny aktualnych problemów społecznych.

Łukasz Kozak – mediewista, autor książek Upiór. Historia naturalna i With Stake and Spade. Vampiric Diversity in Poland – pierwszych wyczerpujących opracowań na temat polskich, ukraińskich i kaszubskich wierzeń, praktyk i epizodów wampirycznych.