Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

kurator: Stanisław Welbel
projekt ekspozycji i identyfikacji wizualnej: Studio Robot 

Projekt wystawy został zainspirowany historyczną ekspozycją prac niemieckiej graficzki, rzeźbiarki i malarki Käthe Kollwitz, która miała miejsce w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych Zachęta w 1951 roku. Opracowanie dokumentacji i analiza recepcji wystawy była możliwa dzięki prowadzonemu w ostatnich latach w Zachęcie projektowi badawczemu, w którym to właśnie wystawy, a nie poszczególne dzieła stanowiły przedmiot badań — jako moment mediacji i spotkania artysty, kuratora (dawniej komisarza), dzieła z publicznością, galerią, instytucją i polityką.

Na historycznej wystawie znalazło się dziewięćdziesiąt, przede wszystkim graficznych, prac z okresu 1892–1938. Jej główny trzon stanowiły dwa prezentowane w całości cykle grafik Powstanie tkaczy (1897) oraz Wojna chłopska (1903), a także plakat Nie wieder Krieg! (Nigdy więcej wojny!) z 1924 roku — najczęściej reprodukowane w prasie dzieło podkreślające polityczne zaangażowanie Kollwitz. Obecna wystawa Käte Kollwitz nie jest rekonstrukcją historycznej ekspozycji — prezentowana będzie w innych salach i w odmienny sposób, ale w dużej mierze powtarza wybór kluczowych dzieł z 1951 roku. W Zachęcie znajdą się ponownie wspomniane wyżej cykle graficzne oraz wiele innych prac artystki z muzeów w Polsce i w Niemczech.

Na wystawie prezentowane są również dzieła zaproszonych do udziału współczesnych artystek: Hito Steyerl oraz Keren Donde, stąd wybór tytułu Strajk, będące - go cytatem z pracy Steyerl. W języku angielskim można rozumieć go zarówno jako zorganizowaną formę protestu społecznego polegającą zazwyczaj na powstrzymaniu się od wykonywania pracy lub dosłownie — jako uderzenie, czyli manifestującą się przemoc, lub coś, co szokuje, jest uderzające. Wideo Steyerl zestawione z pracami Kollwitz uwypukla ograniczenia jej twórczości, czy też w ogóle ograniczenia dotyczące obrazowania rzeczywistości bądź wręcz jego niemożność. Komentuje granice zaangażowania oraz krytycznie analizuje rolę artystów i artystek w procesach politycznych i społecznych. Hito Steyerl jest laureatką nagrody imienia Käthe Kollwitz (2019) przyznawanej w Niemczech od 1960 roku.

Prezentowane na wystawie rysunki Keren Donde w inny sposób aktualizują prace Kollwitz. Podkreślają istniejącą w nich ambiwalencję pomiędzy przemocą a czułością, celebracją i estetyzacją a zaangażowaniem i odrzuceniem. Rysunki te przypominają prace niemieckiej artystki, zarówno formalnie, jak poprzez wybrane tematy: ukazują współczesne protesty (strajki), zajścia uliczne, aresztowania. Ich dynamika jest podobna, różnią się natomiast współczesnymi detalami, chociaż formy oporu pozostały niezmienne.

Wystawa w Zachęcie ukazuje, jak niepokojąco wiele współczesnych dyskursów nakłada się obecnie na dzieła Kollwitz. Podobnie jak w przypadku ekspozycji z 1951 roku „aktualność” jest słowem-kluczem do spojrzenia na jej prace z kilku perspektyw: feministycznej, walki o równouprawnienie i prawa mniejszości, relacji władzy, krytyki kapitalizmu i militaryzmu, a także w kontekście wzmagającego nacjonalizmu, neofaszyzmu, rasizmu, antysemityzmu i homofobii, co wpisuje wystawę w ramy Roku Antyfaszystowskiego.

Käthe Kollwitz (1867–1945) — graficzka, rzeźbiarka i malarka, jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych artystek niemieckich XX wieku. Uczyła się w Berlinie, Królewcu, studiowała w Monachium. Znana jest ze swoich realistycznych prac graficznych, często od - noszących się do historii i aktualnych wydarzeń politycznych, jak również doświadczeń osobistych. W jej twórczości widoczne są inspiracje ekspresjonizmem, realizmem i symbolizmem. Jej karierę zapoczątkował cykl grafik Powstanie tkaczy (1893–1897) pre - zentowany w 1898 roku na Wielkiej Berlińskiej Wystawie Sztuki. W 1919 roku została członkinią Pruskiej Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie jako pierwsza kobieta w historii tej instytucji. Przez całe życie zaangażowana politycznie, wspierała ruchy socjalistyczne i komunistyczne. W czasach dyktatury nazistowskiej jej prace zaliczono do sztuki zdegenerowanej. Artystka zmarła tuż przed końcem drugiej wojny światowej. Jej prace znajdują się w najważniejszych światowych kolekcjach muzealnych.

Hito Steyerl — artystka wizualna mieszkająca w Berlinie, tworzy filmy, zajmuje się filozofią oraz krytyką kultury. Uzyskała tytuł doktora w dziedzinie filozofii w Akademie der bildenden Künste w Wiedniu. Obecnie jest profesorką na wydziale nowych mediów na Universität der Künste w Berlinie, gdzie wraz z Verą Tollman i Boazem Levinem założyła centrum badawcze: Research Centre for Proxy Politics. Stworzyła liczne dokumenty i eseje filmowe po - święcone samemu filmowi oraz krytyce postkolonialnej, zarówno jako producentka, jak i teoretyczka. Ukończyła również szkołę filmową: Japan Institute of the Moving Image oraz Hochschule für Fernsehen und Film w Monachium. Brała udział w biennale Manifesta 5 (2004), od tego czasu prezentowała swoje prace na licznych wystawach solowych i grupowych, m.in.: 3 Berlin Bien - nale (2004); documenta 12, Kassel (2007); Shanghai Biennale (2008); Venice Biennale (2015, w Pawilonie Niemieckim, oraz 2019); Museo National Centro de Arte Reina Sofía, Madryt (2015); Museum of Contemporary Art, Los Angeles (2016); Akademie der Künste, Berlin (2019). Interesuje i zajmuje się głównie tematami związanymi z mediami, technologią oraz globalnym obiegiem obrazów. Teksty Steyerl ukazują się w czasopismach, gazetach oraz magazynach i antologiach, jak również w jej własnych pu - blikacjach, jak np. głośna książka Duty Free Art. Art in the Age of Planetary Civil War (2017).

Keren Donde jest artystką pochodzącą z Izraela, mieszka w Berlinie. Ukończyła Akademię Sztuk Pięknych i Rzemiosł Artystycznych Bezalel w Jerozolimie w 2011 roku, od tego czasu brała udział w wielu wystawach grupowych w Izraelu i Niemczech. Jej prace podejmują temat konfliktów społecznych i politycznej agresji, odnosząc się do wyzwań (kryzysu) reprezentacji oraz jej zbawczej mocy.

Zorganizowany w 80 rocznicę wybuchu II wojny światowej Rok Antyfaszystowski jest ogólnopolską niezależną inicjatywą. Włączyły się w nią instytucje publiczne, organizacje pozarządowe, ruchy społeczne, samodzielne kolektywy oraz osoby indywidualne, by wspólnie pracować nad stworzeniem sieci antyfaszystowskich i antywojennych działań. Projekt jest wyrazem niezgody na gloryfikację wojny, kult przemocy, autorytaryzm, nacjonalizm, nietolerancję, mizoginię, homofobię i rasizm. Na program Roku Antyfaszystowskiego składa się wiele wydarzeń kulturalnych i społecznych, które organizowane są w całej Polsce od 1 września 2019 do 8 maja 2020 (75 rocznica zakończenia II wojny światowej).

rokantyfaszystowski.org

^{Wystawa Käthe Kollwitz 1867–1945. Grafika. Rzeźba, 1951, Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych}