Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

kuratorzy: Wojciech Szymański, Joanna Warsza
producenci wystawy w Zachęcie: Dominika Kaszewska, Michał Kubiak
realizacja wystawy w Pawilonie Polskim w Wenecji: Ewa Mielczarek, Joanna Waśko (biuro Pawilonu Polskiego na Biennale w Wenecji)
współpraca przy produkcji prac: Halina Bednarz, Małgorzata Brońska, Stanisława Mirga
montaż: Ferwor

Po raz pierwszy w ponad 120-letniej historii weneckiego Biennale pawilon narodowy reprezentowany był przez romską artystkę. Wystawa Przeczarowując świat Małgorzaty Mirgi-Tas — pokazywana w zeszłym roku na Biennale w Wenecji, potem w Ferarze, a teraz w Warszawie — to manifest artystki na temat romskiej tożsamości i sztuki, który czerpie inspiracje z renesansowych, astrologicznych fresków z Palazzo Schifanoia w Ferrarze. Przed nami „pałac obrazów”, instalacja składająca się z dwunastu wielkoformatowych tkanin, odpowiadająca dwunastu miesiącom kalendarza. Wystawa jest próbą poszerzenia historii sztuki o przedstawienia kultury Romów, największej europejskiej mniejszości.

Freski w Palazzo Schifanoia według historyka sztuki Aby’ego Warburga są przykładem „życia po życiu” obrazów (Nachleben) — nagłego pojawiania się pewnych obrazów w określonym miejscu i czasie po długim czasie ich nieobecności. Symbolika wnętrza pałacu, na którą składają się znaki zodiaku, dekany, alegorie miesięcy, a także koncepcja cykliczności i wędrówki obrazów przez czas i przestrzeń — Indie, Persję, Azję Mniejszą, starożytną Grecję, Egipt i Europę — stała się wizualnym i ideowym punktem odniesienia dla Małgorzaty Mirgi-Tas. Artystka wpisuje w nią polsko-romskie wernakularne doświadczenie historyczne.

Górny pas przedstawia dzieje wędrówek Romów po Europie, w nawiązaniu do grafik lotaryńskiego rytownika Jacques’a Callota. Powstałe w XVII wieku ryciny pełne są antyromskich stereotypów. Artystka odczaruje tę krzywdzącą narrację i w oparciu o historyczne dzieła tworzy własne wielkoformatowe kolaże pokazujące bogaty świat romskiej przeszłości i mitologii.

Środkowy pas to archiwum romskiej historii budowane z kobiecej perspektywy. W ostatnich latach Mirga-Tas stworzyła wiele dzieł poświęconych ważnym w jej życiu kobietom, które złożyły się na cykl Herstorie. Portrety przedstawicielek romskiej społeczności uzupełnią symbole zapożyczone z kart tarota i znaki zodiaku z Palazzo Schifanoia. Połączenie wizerunków rzeczywistych kobiet z magią i astrologią zamieni je w symboliczne strażniczki losu, boginie i prorokinie.

Dolny pas kompozycji składa się z dwunastu obrazów ukazujących współczesne życie codzienne w rodzinnej wsi artystki, Czarnej Górze, i na terenach, z którymi jest najsilniej związana — położonymi na południu Małopolski Podhalem i wielokulturowym Spiszem. Widać na nich głównie kobiety, ich związki, sojusze i wspólnie wykonywane zajęcia.

Wystawa Przeczarowując świat, oparta na idei transnarodowości, cykliczności i zmiany zawłaszczanych znaczeń, proponuje nową narrację o nieustannej kulturowej wędrówce obrazów i wzajemnych wpływów pomiędzy kulturą romską, polską i europejską. Małgorzata Mirga-Tas sięga do przedstawień z Palazzo Schifanoia, ale dokonuje przemiany kluczowych dla europejskiej historii sztuki motywów poprzez wpisanie w nie przedstawień kultury polsko-romskiej i odwrócenie stereotypowej narracji.

Tytułowe „przeczarowanie”, inspirowane książką Silvii Federici Re-enchanting the World: Feminism and the Politics of the Commons (2018), to bezprzemocowy proces, który ma odmienić niepomyślne losy świata, zdjąć z niego zły czar i pomóc w odzyskaniu poczucia wspólnoty oraz odbudowaniu relacji z innymi.

Małgorzata Mirga-Tas, polsko-romska artystka i aktywistka. W swoich pracach podejmuje problematykę antyromskich stereotypów, budując afirmatywną ikonografię społeczności romskich. Ukończyła studia na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (2004). Jej prace były prezentowane na wielu wystawach indywidualnych i zbiorowych, m.in.: na 14. Gwangju Biennale (2023), w Göteborgs Konsthall (2023), na 59. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji (2022), na documenta 15 w Kassel (2022), w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie (2022), na Guangzhou Triennale w Chinach (2022), 11. Berlin Biennale (2020), Biennale Art Encounters w Timișoarze (2019, 2021), 3. Autostrada Biennale w Prizrenie (2021), w Morawskiej Galerii w Brnie (2017), Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku (2020), Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (2020), Rautenstrauch-Joest-Museum w Kolonii (2021). Mieszka i pracuje w Czarnej Górze na Spiszu.

Wojciech Szymański, historyk i krytyk sztuki, niezależny kurator, współkurator Pawilonu Polskiego na 59. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji. Adiunkt w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, autor kilkudziesięciu artykułów naukowych, redaktor i autor książek i katalogów wystaw, kierownik i wykonawca w licznych polskich i międzynarodowych projektach badawczych, od 2019 roku redaktor naczelny rocznika „Ikonotheka”. Jest kuratorem kilkudziesięciu wystaw w Polsce i zagranicą; od wielu lat specjalizuje się we współczesnej sztuce romskiej i jej obiegu w globalnym świecie sztuki. Wraz z Małgorzatą Mirgą-Tas zrealizował wystawy: Kali Berga (Kraków 2,016; Berlin, 2017), Prawo spojrzenia (Kraków, 2018), 29. Ćwiczenia ceroplastyczne (Orońsko, 2020), Wyjście z Egiptu (Białystok, 2021). Jest członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki AICA. Mieszka w Krakowie.

Joanna Warsza, dyrektorka programowa studiów kuratorskich CuratorLab na Uniwersytecie Konstfack w Sztokholmie oraz kuratorka niezależna. Współkuratorka Pawilonu Polskiego na 59. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji. Wraz z Övül Ö. Durmusoglu, Die Balkone w Berlinie, 3. i 4. Autostrada Biennale w Kosowie i festiwalu Survival Kit w Rydze. Wcześniej dyrektorka artystyczna Public Art Munich 2018, kuratorka pawilonu Gruzji na 55. Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Wenecji, Biennale w Göteborgu, Programu Publicznego na Manifesta 10 w Petersburgu, oraz współkuratorka, na zaproszenie Artura Żmijewskiego, 7. Berlin Biennale. Redaktorka wielu publikacji m.in. Red Love. A Reader on Alexandra Kollontai (wraz z Marią Lind and Michele Masucci; 2020), oraz I Warren Niesłuchowski też tam był. Gość-Inny (wraz z Siną Najafi; wyd. przez Cabinet Books i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, 2020). Pochodzi z Warszawy, mieszka w Berlinie.