Małgorzata Markiewicz Pimoa Chthulu

25.02 – 08.05.2022 Małgorzata Markiewicz Pimoa Chthulu

Miejsce Projektów Zachęty

kuratorka: Magda Kardasz
współpraca: Monika Kopczewska

Budowanie struktury nielinearnej, wielowątkowej, rozgałęzionej jest chlebem powszednim pająków. Układy te mogą być zaburzone, psychodeliczne oraz mroczne. Brak jednej narracji porządkującej, linearnej i pewnej oraz ciągłe anomalie i niespodzianki tworzą chaos, ale też i ład. Tak jak Kosmos jest wypadkową chaosu i ładu. W projekcie interesują mnie wyobrażone międzyludzkie sieci, zbudowane w napięciu pomiędzy gestami dwojga, trojga czy wielu ludzi. Struktury te łączą nas w miłosne, nienawistne i toksyczne układy, lepkie ich nici przywierają do ciała miotającego się w tańcu życia ku śmierci. Ciągi przypadkowo-skutkowe niekoniecznie jasno następują po sobie, raz za razem zdarza się coś bardzo zaskakującego albo raczej w naszej opinii bezsensownego.

(Małgorzata Markiewicz o idei projektu)

Motywy sieci (w tym pajęczej) o metaforycznej wymowie pojawiały się w twórczości Małgorzaty Markiewicz już wcześniej. W 2003 roku artystka pokazała na wystawie w Galerii Potocka obiekt i serię autoportretów w sukni-sieci (Pajęczyna). Bohaterka zdjęć mogła być wzięta za kusicielkę (przez siatkę prześwitywało nagie ciało), choć inny widz dostrzegłby w niej ofiarę, która wpadła w sieci. Na dyplomowy projekt Fragment sieci współistnienia z (2004) składały się powłoki/ubiory z bardzo długimi odnogami/rękawami o różnych barwach — przy czym kolory jednego rękawa płynnie przechodziły w ubarwienie odnogi kolejnego ogniwa. Ubrani w nie modele/performerzy tworzyli, jak pisze autorka, swego rodzaju sieć. Krytycy opisywali tę pracę, używając przenośni sieci międzyludzkich relacji czy wzajemnych zależności lub wpływów — tych dobrych i tych niosących ograniczenia, bez których jednak człowiek jako istota społeczna nie mógłby egzystować.
W 2004 roku powstała także Sieć — instalacja z wydzierganych na szydełku schematycznych sylwetek ludzkich tworzących razem misterny układ. Z kolei na wystawie Roboty ręczne w Galerii Władysława Hasiora (2019, wspólnie z Katarzyną Deptą-Garapich) Markiewicz zaprezentowała pajęczynę z wyprawionej skóry pod tytułem Kosmos. Tym razem był to rodzaj trybutu dla twórcy szkoły koronczarskiej, Karola Kłosowskiego i mistrzów rzemiosła w ogóle.

Projekt o podobnych źródłach inspiracji — Meduza z 2020 roku — to wyszydełkowane ku czci kreatywnej żeńskiej siły ciało Meduzy, które może nałożyć na siebie każda kobieta, aby opowiedzieć swoją-historię, a macki mitycznego potwora mogą się swobodnie łączyć z innymi istotami. Oprócz dzieł najnowszych na ścianach Miejsca Projektów Zachęty zawisły także prace artystki pod tytułem Under Toxic (2016) w formie kolaży ściennych z dywanów. Do skupowanych przez siebie makat z przedstawieniami scen rodzajowych, kiczowatymi wyobrażeniami szczęśliwych krain artystka wprowadza element niepokoju poprzez nałożenie na nie motywów pajęczyn. Ich wzory zainspirowane zostały zaburzonymi sieciami pająków poddanych działaniu różnych substancji psychoaktywnych stosowanych u ludzi w celu stymulacji bądź leczenia — takich jak wodzian chloralu, benzedryna, marihuana czy kofeina.
W opisach tych prac pojawiły się oczywiste odniesienia do mitu o Arachne jako metafory kobiecego losu i snucia sieci/tkania jako symbolu twórczości w ogóle.  Sama artystka chętnie przywołuje wierzenia Indian Hopi i ich historię stworzenia świata przez Babkę Pajęczycę, która następnie nauczyła ludzi sztuki wyplatania koszy. Posługiwanie się techniką szydełkowania, szycia, przekształcanie ubrań w obiekty sztuki, poszerzanie granic pojęcia tkaniny artystycznej — to znaki firmowe Małgorzaty Markiewicz. Absolwentka Wydziału Rzeźby tworzy trójwymiarowe obiekty najczęściej — choć nie wyłącznie — z miękkich materiałów (włóczka, tkaniny). Przy budowaniu swoich konceptualnych projektów posługuje się też działaniami performatywnymi, fotografią i filmem. Podejmowane przez nią tematy dotyczą przeważnie tożsamości i pozycji społecznej kobiety. Częste jest tu odnoszenie się do codziennego życia, zajęć domowych, zwłaszcza tych postrzeganych jako typowo kobiece. Wątki ze sfery „zwyczajności”, domowej krzątaniny przemycają ukryte znaczenia — na przykład w sposób ironiczny dyskutowany jest tu rozkład ról społecznych w tradycyjnych społeczeństwach, a kobiecość postrzegana także poprzez erotykę, nie tylko przez pryzmat opieki nad domowym ogniskiem. Markiewicz bada także zawiłości międzyludzkich relacji. Najnowsze projekty artystki odnoszą się do tematów bardziej uniwersalnych, takich jak współczesna kondycja świata, zagrożenia i możliwości naprawy widziane z perspektywy kobiet i odwiecznych sił w nich drzemiących.

Pimoa Chthulu to projekt przygotowany specjalnie na wystawę w Miejscu Projektów Zachęty. Główną część ekspozycji stanowi obiekt w dużej skali wykonany z czarnej owczej wełny — przypominający pajęczynę, ośmiornicę czy połączone ze sobą ludzkie ciała. Rzeźba została wykonana techniką szydełkowania przez artystkę i kobiety w różnym wieku i z różnych miejscowości, występujące w roli Babki Pajęczycy. Współpraca z innymi artystami/artystkami czy rzemieślnikami/rzemieślniczkami przy tworzeniu projektów to kolejna cecha wyróżniająca metodę twórczą Małgorzaty Markiewicz. (W jej wcześniejszych pracach pojawiał się już temat niewidzialnej pracy kobiet czy pracy jako wartości społecznej przynoszącej dochód i samodzielność).
Tym razem na facebookowe ogłoszenie artystki odpowiedziały emerytki, kobiety  poszukujące zatrudnienia, Małgorzata Markiewicz Pimoa Chthulu nierzadko znajdujące się w niełatwej życiowej sytuacji. Artystka traktuje je jak partnerki, nie anonimowe podwykonawczynie. Dowodem na to jest fakt, że portrety wszystkich uczestniczek projektu (także autorki) z przeskalowanymi szydełkami pod pachą, wykonane w technice czarno-białej fotografii, zajmują ważne miejsce na wystawie. Autorem zdjęć jest Michał Łuczak. Mam nadzieję, że honoraria za wykonaną pracę wspomogły budżet „pajęczyc”, a współpraca przy projekcie artystycznym pozwoliła im choć na chwilę zakosztować radości płynącej z tworzenia. Twórczość uprawiana przez Markiewicz bywa nazywana rzeźbą społeczną czy sztuką partycypacyjną. Współdziałanie i wynikające z niego międzyludzkie związki są dla autorki równie ważne, jak sam efekt końcowy — dzieło sztuki.
W podziemnej części galerii wyświetlane jest wideo, które prezentuje powstały obiekt w ruchu (do poszczególnych części rzeźby można wejść jak do kokonu). Nagranie zostało zrealizowane we wnętrzach Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie z udziałem zaproszonych performerów i samej artystki. Czarny, wywołujący lęk, bo niepokojąco nieokreślony gatunkowo organiczny stwór przemieszcza się po bogato zdobionych „pałacowych” wnętrzach i wykonuje gwałtowne konwulsyjne ruchy. Muzykę towarzyszącą performerom skomponował Bartosz Zaskórski — zaprzyjaźniony z Małgorzatą artysta wizualny, kompozytor i muzyk. Materiałem wyjściowym do powstałych sampli są skrzypcowe improwizacje w wykonaniu innego artysty, Piotra Lutyńskiego. W nagraniu słychać wyraźnie dzikie góralskie nuty. Transowość dźwięków i ruchów figury może wywoływać strach i fascynację, jak u widza oglądającego magiczne obrzędy wypędzania z opętanych złego ducha. Artystka jako jedno ze źródeł
swoich inspiracji podaje tarantelę — ludowy taniec z Apulii na południu Włoch — inspirowany ruchami osoby ukąszonej przez pająka, a mający doprowadzić do oczyszczenia. Tak o tym pisze:

Tarantela była/jest nazywana tańcem pająka albo tańcem osoby ukąszonej przez pająka [i i traktowana] jako ludowy sposób na wypędzenie jadu z duszy osoby ukąszonej. Pod „ukąszeniem pająka” kryły się wszystkie problemy psychiczne (choroby duszy) takie, jak depresja, mania, histeria, smutek, marazm. Leczenie polegało na wytańczeniu jadu z ciała. Do osoby chorej przychodziła grupa muzyków, która próbowała grać melodie o różnym tempie i rytmie tak, aby trafić w ten jeden pasujący do stanu duszy osoby chorej. Kiedy się to udało, następował transowy taniec.

Innym ważnym dla Markiewicz źródłem inspiracji dla najnowszego projektu jest motyw z powieści Kosmos Witolda Gombrowicza. (Warto wspomnieć, że artystka jest autorką krakowskiego pomnika poświęconego temu pisarzowi). Odwiedzający z kolegą Zakopane Witold staje się ofiarą prowadzonego przez siebie śledztwa. Autorka komentuje: „Układające się w serie znaki łapią go w swoje sidła jak pajęczyna muchę. Próba wyciągnięcia wniosków, rozwiązania zagadki w sposób logiczny spełza na niczym. Bohater musi się skonfrontować z tym, co nieznane, nieoswajalne, nieuporządkowane, nielogiczne, a co budzi lęk”. Markiewicz tak wyjaśnia tytuł wystawy:

Pimoa Chthulu jest nazwą przewodniej fikcyjnej figury pająka w filozofii Donny J. Haraway, zmodyfikowaną nazwą rzeczywiście istniejącego pająka Pimoa cthulhu żyjącego w Kalifornii, [która] pochodzi z języka rdzennego ludu Goshute z Utah: Pimoa — długie nogi (big legs), Cthulhu — podobny do mocy chaosu (akin to the powers of Chaos). U Haraway zmieniony drugi człon „chthulu” wywodzi się od słowa „chtonic” — chtoniczny, czyli pochodzący z podziemnego świata zasilającego wszystko, co żyje. Chthulucene (kolejne pojęcie z filozofii Haraway) jest epoką, w której teraz żyjemy, w której kluczowe dla naszego przetrwania będzie szukanie połączeń i związków z nie-ludzkimi istotami oraz roślinami, czyli szukanie „krewnych” niekoniecznie wśród ludzi. […] Pimoa Chthulu zawiera w sobie cały świat podziemny dający życie temu, co nad nim, zasilający grzyby, rośliny, zwierzęta i ludzi, który jest zbudowany na zasadzie połączeń. Wszystko jest z czymś powiązane, a to jest połączone jeszcze z czymś innym. A śmierć i życie wydarzają się w obrębie tych połączeń.

Metafora pajęczyny staje się dla Małgorzaty Markiewicz kluczowa dla opisania jej najnowszego projektu wynikającego z namysłu nad kondycją człowieka z perspektywy planetarnej.
Magda Kardasz


Małgorzata Markiewicz mieszka i pracuje w Krakowie. Jest absolwentką Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (dyplom w 2004). W 2015 roku uzyskała stopień doktory. Studiowała na Konstfack oraz w Critical Design Studio na Wydziale Architektury Królewskiej Akademi Technologicznej w Sztokholmie. Obecnie jest wykładowczynią w Instytucie Sztuki i Designu Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Praktyka artystyczna Małgorzaty Markiewicz bada złożoność współczesnej dynamiki płci w kontekście środowiska domowego, a także szeroko rozumianego społeczeństwa. Od samego początku swojej twórczości używa w pracach tkaniny jako medium. Jest autorką pomnika Gombrowicza w Krakowie. Prace prezentowała w między innymi w Zachęcie  - Narodowej Galerii Sztuki, CSW Zamek Ujazdowski, Park Rzeźby na Bródnie MSN,  Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi, The Photographers Gallery w Londynie, Matadero w Madrycie , Berardo Museum w Lizbonie  i wielu innych. Współpracuje z galerią l’etrangere z Londynu. malgorzatamarkiewicz.com.pl


Pimoa Chthulu, nagranie performansu w przestrzeni Teatru im. Juliusza Slowackiego w Krakowie, 2022, fot. Grzegorz Mart

Powiązane materiały
  • mediateka / audio
    Podmiotowość w innym stanie skupienia. O zagrożeniach i szansach tkwiących w pajęczynie.
    Wykład dr hab. Moniki Świerkosz
  • Czarna tkanina przypominająca pajęczynę wisi rozpostarta w białym pomieszczeniu. Na ścianie czarno-biała fotografia.
    mediateka / dokumentacja 3D
    Wystawa 3D: Małgorzata Markiewicz
    Pimoa Chuthulu
  • Grafika obiektu: Małgorzata Markiewicz
    mediateka / plakaty
    Małgorzata Markiewicz
    Pimoa Chthulu
Powiązane wydarzenia
  • 10.03.2022 (CZW) 17:00
    Oprowadzanie autorskie Małgorzaty Markiewicz
    po wystawie „Pimoa Chthulu”
    Miejsce Projektów ZachętyMPZ
  • Na jasnej ścianie trzy czarno-białe portrety kobiet. Są częściowo  zasłonięte zwisającą z sufitu i ścian czarną siecią.
    12.04.2022 (WT) 18:00
    Sztuka dostępna
    Spotkanie dla osób niewidomych w Miejscu Projektów Zachęty na wystawie Małgorzaty Markiewicz
    Miejsce Projektów ZachętyMPZ
  • Czarna tkanina przypominająca pajęczynę wisi rozpostarta w białym pomieszczeniu. Na ścianie czarno-biała fotografia.
    22.04.2022 (PT) 18:00
    Podmiotowość w innym stanie skupienia. O zagrożeniach i szansach tkwiących w pajęczynie.
    Wykład dr hab. Moniki Świerkosz
    Miejsce Projektów ZachętyMPZ
  • Kolorowa tkanina przeplayana czarną siecią
    29.04.2022 (PT) 18:00
    Artystka i wojna
    Spotkanie z Magdą Ujmą i Małgorzatą Markiewicz na wystawie „Pimoa Chthulu”
    Miejsce Projektów ZachętyMPZ

Informacje

Małgorzata Markiewicz
Pimoa Chthulu
25.02 – 08.05.2022

Miejsce Projektów Zachęty
ul. Gałczyńskiego 3, 00-362 Warszawa
Zobacz na mapie

Godziny otwarcia:
wtorek – niedziela godz. 12 – 20
wstęp wolny (przestrzeń galerii jest częściowo niedostępna dla osób z niepełnosprawnością motoryczną)

Sponsor Miejsca Projektów Zachęty:
benq