Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

kurator: Lorenzo Balbi, dyrektor MAMbo – Museo d'Arte Moderna di Bologna

Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie prezentuje wybór prac Giorgio Morandiego (1890–1964), bolońskiego artysty, którego podejście nadal znajduje oddźwięk wśród współczesnych odbiorców. Wystawa obejmuje całą drogę artystyczną Włocha, począwszy od eksperymentów z lat 20. XX w. po pełną dojrzałość ekspresyjną, o której świadczy postępujące rozrzedzenie linii i palety kolorów. Jego martwe natury, ciche pejzaże i delikatne kompozycje kwiatowe odzwierciedlają stałe poszukiwania w obszarze percepcji i przedstawiania przestrzeni.

Kilka spośród obrazów olejnych, akwarel, rysunków i grafik znajdujących się na wystawie to wybitne przykłady subtelnego, ale rygorystycznego języka wizualnego, w którym codzienne przedmioty nabierają charakteru medytacyjnego dzięki uważnemu podejściu do światła, objętości i kompozycji.

Martwa natura na stole z 1920 r. (Vitali 57), z jej rygorystyczną strukturą i uważnym podejściem do objętości przedmiotów, jest spójna z zasadami ruchu Valori Plastici i sygnalizuje język daleko odbiegający od sztuki metafizycznej. Martwa natura z muszlami z 1940 r. wprowadza motyw, który będzie powracać przez okres II wojny światowej, kiedy to Morandi studiował skamieniałe muszle jako przedmioty kontemplacyjne, abstrakcyjne. Słynne martwe natury z lat 50. to szczyt jego syntezy kompozycyjnej, gdzie butelki i wazony wybijają się na tle neutralnego tła, zanurzone w dynamicznym, rozproszonym świetle.

Centralne miejsce na wystawie zajmuje Martwa natura (Vitali 985) z 1956 r., która w pełni oddaje esencję artystycznych dążeń Morandiego. W pracy tej synteza jego ekspresyjnego stylu nabiera nowej przejrzystości: materia przeradza się w czystą formę, światło delikatnie pieszczące powierzchnię nadaje przedmiotom monumentalny charakter i nadaje im ponadczasową aurę. Równowaga kompozycji, czystość formalna i stanowcze, zdecydowane pociągnięcia pędzlem czynią tę martwą naturę symbolicznym przykładem poetyki artysty, w której rzeczywistość ulega sublimacji i przechodzi w wymiar absolutnej kontemplacji.

Pejzaże Morandiego, o równie kluczowym, medytacyjnym charakterze, na wystawie są reprezentowane przez widoki na Via Fondazza, przy której mieściła się pracownia artysty, oraz pejzaże z miejscowości Grizzana w Apeninach Bolońskich. Wioska ta była schronieniem i niewyczerpanym źródłem inspiracji dla tego uważnego obserwatora najdrobniejszych zmian w świetle i barwach otaczającego go krajobrazu. Jego spacery po lesie w poszukiwaniu „siedemdziesięciu odcieni zieleni” są odzwierciedleniem jego uważnego, medytacyjnego spojrzenia na naturę. O głębokiej relacji z tym regionem najlepiej świadczą Stodoły Campiaro, temat często powracający w jego pracach, świadczący o jego poszukiwaniach w dziedzinie światła i formy.

Pejzaż z 1962 r. (Vitali 1287), w którym z kompozycji wyłaniają się białe stożki, wybija się zdumiewającą syntezą wizualną i  przypomina niemal kadr z filmu. Oprócz tych prac przedstawiono też prace przedstawiające kwiaty, które ukazują delikatny, bardziej intymny i liryczny wymiar jego prac.

Na wystawie znajdują się też akwarele i rysunki artysty; w pracach tych kreska czy pociągnięcia pędzla stopniowo stają się coraz bardziej abstrakcyjne, a elementy figuracyjne stopniowo ulegają redukcji do najczystszej esencji. Wreszcie obszerną część wystawy poświęcono rycinom Morandiego. Było to ulubione medium artysty, a reprezentują je tak znamienne prace jak Chleb i cytryna z 1921 r. Rycina ta jest przykładem jego wyjątkowej umiejętności stosowania techniki chiaroscuro oraz pracy z teksturą graficzną w sposób nadający ilustracjom intensywną poetycką głębię.

W dzisiejszych czasach, naznaczonych pędem i natłokiem obrazów, refleksja nad pracami Morandiego wydaje się tym bardziej istotna. Jego prace zachęcają nas do ponownego odkrywania wartości wolnego tempa życia, do postrzegania powtórzeń jako formy poszukiwań i do skupiania się na procesie twórczym, a nie na efekcie końcowym.

Lorenzo Balbi
dyrektor MAMbo oraz Museo Morandi

Giorgio Morandi urodził się w Bolonii 20 lipca 1890 r. Niemal całe życie spędził, pracując jako malarz i rytownik w niewielkim mieszkaniu przy Via Fondazza, które dzielił z trzema siostrami. Nigdy nie miał właściwego atelier, natomiast mieszkał i pracował w średniej wielkości pokoju; jego okno wychodziło na niewielkie podwórze, które stało się tematem kilku obrazów artysty. W pokoju znajdowało się też jego łóżko, stare biurko, stół do rysunku, sztaluga, a wokoło, na wąskich półkach, cały arsenał prostych przedmiotów, które widzimy na jego martwych naturach: butelki, pojemniki, wazony, dzbanki, przybory kuchenne, pudełka. W tej pracownio-sypialni artysta spędzał swój czas na refleksji, pracy i odpoczynku, w nieprzerwanym dialogu z własną rzeczywistością. Za wyjątkiem podróży do Wenecji, Florencji czy Rzymu na wystawy swoich obrazów, czy letnich pobytów w wiosce Grizzana na wzgórzach Apenin na pograniczu Toskanii i Emilii-Romanii, Morandi prawie w ogóle nie opuszczał Bolonii. Pomimo wyjątkowej rezerwy artysty jego obrazy zyskały sławę i popyt w całej Europie i Ameryce. W 1930 r., „dzięki swej sławie”, został profesorem grafiki na Accademia di Belle Arti w Bolonii, gdzie nauczał przez 26 lat. Już w 1934 r. Roberto Longhi, wówczas profesor sztuki renesansu na Uniwersytecie Bolońskim, w publicznym wystąpieniu uznał Morandiego za największego żyjącego malarza we Włoszech. W 1949 r. uwzględniono go w przełomowej wystawie „Sztuka włoska dwudziestego wieku” w Museum of Modern Art w Nowym Jorku, a w 1957 r. przyznano mu Grand Prix w kategorii Malarstwo na Biennale w São Paulo. Zmarł w swoim mieszkaniu w Bolonii 18 czerwca 1964 r.

Wystawa powstała we współpracy z Muzeum Morandiego | Settore Musei Civici w Bolonii.

Muzeum Morandiego w Bolonii posiada największy zbiór prac artysty, a także dokumenty archiwalne i materiały badawcze kluczowe dla zrozumienia jego artystycznego rozwoju. Mieści się ono w dawnym budynku Forno del Pane, wraz z MAMbo – Muzeum Sztuki Współczesnej w Bolonii. Instytucje te oferują odwiedzającym możliwość bliższej interakcji ze światem Morandiego dzięki wyselekcjonowanym pracom odzwierciedlającym ciągłość i głębię jego praktyk twórczych.