Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

kuratorka: Joanna Kordjak
współpraca kuratorska: Julia Harasimowicz
współpraca: Dominika Kaszewska, Michał Kubiak, Zuzanna Andruszko
konsultacja naukowa: Adris Brinkmanis, Anaïs Masson, Anna Szczepańska
artyści współcześni: Paweł Althamer, Zbyňek Baladrán, Yto Barrada, Johanna Billing, Jenny Brockmann, Monster Chetwynd, Alicja Czyczel, Discoteca Flaming Star, Vincent Epplay, Priscila Fernandes, Péter Forgács, Adelita Husni-Bey, Ane Hjort Guttu, Kolektyw Holobiont, Eva Kotátková, Barbara Kinga Majewska, Anaïs Masson, Minitremu, Alicja Nauman, Anna Nowicka, Olivia Plender, Maxence Rifflet, Jaśmina Wójcik, Teodor Zaica, Alfredo Zinola
kontekst historyczny: Franz Čižek, Friedl Dicker-Brandeis, Fernand Deligny, Célestin & Élise Freinet, Jef Geys, Gertrud Grunow, Francisco Ferrer y Guardia, Malka Haas, Erika Giovanna Klien, Anna „Asja” Lācis, Ludwig Hirschfeld-Mack, Palle Nielsen, Alma Siedhoff-Buscher, Sigma Group, Ilse Weber

Tytuł wystawy przywołuje słowa Franza Cižka, pioniera edukacji artystycznej z początku XX wieku. Odnoszą się one do okresu dzieciństwa i brzmią jak przestroga, ale też wezwanie do odpowiedzialności i działania.

Czy my, dorośli, potrafimy podjąć to wyzwanie, szczególnie wobec problemów, z jakimi mierzą się dziś dzieci i młodzież: przemocą doznawaną na co dzień, doświadczeniem pandemii, wojny i uchodźstwa? Co możemy zrobić, żeby wpłynąć na poprawę kondycji psychicznej dzieci i młodzieży i sprawić, by ich głos był słyszalny? Jaką rolę w budowaniu podmiotowości dziecka, przywracaniu poczucia wartości może pełnić sztuka i jakich narzędzi dostarczają nam artyści?

Na wystawie przywołujemy zarówno praktyki pionierów nowoczesnej pedagogiki (jak Janusz Korczak, Maria Montessori czy Célestin Freinet) i alternatywnej edukacji z początku i pierwszej połowy XX wieku (począwszy od modernistycznych koncepcji rozwijanych w Bauhausie), jak i współczesne odwołania do tych źródeł. Ich wspólnym mianownikiem jest wspieranie kreatywności dzieci poprzez interdyscyplinarność, naukę różnych umiejętności i doświadczanie rzeczywistości poprzez różne zmysły. 
Prezentujemy przykłady praktyk artystycznych włączających dzieci jako pełnoprawnych i aktywnych uczestników procesu twórczego. Ważne miejsce zajmują działania z udziałem niedorosłych pochodzących z grup społecznych wykluczonych ze względu na przynależność etniczną, sytuację ekonomiczną czy niepełnosprawność. Pokazujemy, w jaki sposób twórcze aktywności stają się dla nich narzędziem do odzyskiwania godności i własnego głosu. 
Sięgając do ważnych historycznych źródeł, stawiamy również aktualne pytania o możliwe kierunki rozwoju edukacji (w tym edukacji artystycznej) w XXI wieku. Przedstawiamy możliwe sposoby przekazywania wiedzy poza schematem szkolnego nauczania: odrzucenie XIX-wiecznej hierarchii przedmiotów, sięganie do takich źródeł wiedzy jak podświadomość, sny, nacisk na rozwój w kontakcie z własnym ciałem i naturą.

Wystawa obejmuje także przykłady praktyk artystycznych, w których dzieci odkrywają przed dorosłymi alternatywne formy relacji społecznych. Pokazujemy, jak wspólne twórcze działania oparte na wzajemnej wymianie wiedzy, doświadczeń i pracy kolektywnej mogą uczyć społecznych zachowań i empatii.

Friedl Dicker-Brandeis
we współpracy z Lentos Museum w Linz

Monograficzna wystawa austriackiej artystki Friedl Dicker-Brandeis (1988–1944) prezentuje dokonania niemal nieznanej w Polsce wybitnej malarki, architektki wnętrz i projektantki, absolwentki Bauhausu w Weimarze, uczennicy Johannesa Ittena, Oskara Schlemmera i Paula Klee. Jej głównym wątkiem jest działalność artystki na polu nowoczesnej edukacji artystycznej dzieci. W czasie II wojny światowej Dicker-Brandeis jako więźniarka obozu koncentracyjnego w Terezinie prowadziła zajęcia artystyczne dla dzieci żydowskich, inspirowane z jednej strony pedagogiką Bauhausu (praktyką Johannesa Ittena, Paula Klee), z drugiej – naukami Franza Cižka, jednej z najoryginalniejszych i najważniejszych postaci w dziejach upodmiotowienia niedorosłych. Friedl Dicker-Brandeis udało się stworzyć system, który przywracał podmiotowość osobom podwójnie „odczłowieczonym” – jako dzieciom, którym systemowo odbiera się sprawczość, i jako społeczności żydowskiej, którą próbował unicestwić Holokaust.

Wystawie towarzyszy bogaty program działań edukacyjnych, performansów, warsztatów i spotkań artystów z dziećmi, a także międzynarodowa konferencja poświęcona tematyce alternatywnych koncepcji edukacji artystycznej dzieci w XX I XXI wieku.