O nagrodzie

Nagroda ma na celu
promować wybitnych przedstawicieli życia artystycznego i upamiętniać dorobek malarza i krytyka sztuki Jerzego Stajudy

Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy jest przyznawana od 1992 roku, a jej pomysłodawcą był historyk i krytyk sztuki Paweł Sosnowski. Początkowo znajdowała się pod pieczą Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, od 2001 — Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Fundatorami Nagrody są rodzina Jerzego Stajudy oraz Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki, współorganizator Nagrody od roku 2012.

Nagroda ma na celu promować wybitnych przedstawicieli życia artystycznego i upamiętniać dorobek malarza i krytyka sztuki Jerzego Stajudy. Przyznawana jest za szeroko pojmowaną działalność krytyczną w obszarze sztuki: tradycyjnie rozumianą działalność krytyczną, działalność kuratorską, inne formy działalności w obszarze sztuki, które charakteryzują się wyznawaną przez Jerzego Stajudę niezależnością sądów.

Stałymi członkami Jury są kuratorzy spuścizny Jerzego Stajudy (Aleksandra Semenowicz, Waldemar Baraniewski i Grzegorz Kowalski) oraz Paweł Sosnowski, Maryla Sitkowska, a także przedstawicielka Zachęty — Hanna Wróblewska.

Laureatem pierwszej edycji Nagrody Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy za rok 1992 był prof. Piotr Piotrowski wyróżniony za książkę Dekada.

Lista laureatów:

1992 Piotr Piotrowski
1993 Jaromir Jedliński
1994 Maryla Sitkowska
1995 Jan Michalski, Ryszard Ziarkiewicz
1996 Józef Chrobak
1997 Ewa Mikina
1998 Józef Chrobak i Marek Świca
1999 Hanna Wróblewska
2000 Piotr Szubert, prof. Mieczysław Porębski [nagroda honorowa]
2001 Izabela Kowalczyk
2002 Gerard Blum-Kwiatkowski
2003 Aneta Szyłak
2004 Marek Meschnik
2005 Jola Gola, Piotr Juszkiewicz
Nagroda nie przyznawana za lata 2006–2010
2011 Dorota Jarecka, Karol Sienkiewicz, Anda Rottenberg [nagroda honorowa]
2012 Piotr Kosiewski, Artur Żmijewski
2013 prof. Maria Poprzęcka [nagroda honorowa]
2014 Jakub Dąbrowski
2015 Joanna Kordjak i Agnieszka Szewczyk
2016 Tomasz Fudala, Dorota Monkiewicz
2017 Redakcja Magazynu „Szum”  — Jakub Banasiak, Adam Mazur, Karolina Plinta oraz Bożenna Biskupska i Fundacja Sztuki Współczesnej In Situ
2018 Łukasz Ronduda, Piotr Rypson
 

sekretarz Nagrody: Karolina Zychowicz

Jerzy Stajuda
Jerzy Stajuda

Ur. 1 stycznia 1936 roku w Falenicy w rodzinie nauczycielskiej Kazimierza i Tomiły (Barbary) z domu Świtalskiej. W latach 1952–1959 studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, uzyskał dyplom w 1959 roku u Bohdana Lacherta na pod­stawie projektu dworca lotniczego. Jako architekt praktykował niewiele. Podczas stażu odbywanego najpierw w Biurze Projektów Służby Zdrowia, następnie w Miastoprojekcie zaprojektował budkę telefoniczną przeznaczoną dla Dworca Śródmieście, współpracował przy powstawaniu podobnych projektów dla dworców kolei podmiejskiej na Ochocie i Powiślu. Krótko był związany z Zakładami Artystyczno-Badawczymi Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, uczestnicząc w projektowaniu baru Wenecja.

 

Malarstwem interesował się już w trakcie studiów architektonicznych. W 1957 roku z trzema kolegami z Politechniki – Sławomirem Czajkowskim, Witoldem Czajkowskim, Lwem Fołomietowem – urządził na Wydziale Architektury wystawę prac malarskich, przedstawił kubizujące martwe natury i kompozycje abstrakcyjne. W tym czasie dużo szkicował — budyn­ki, obiekty architektoniczne, statki i okręty. Zabłysnął na głośnej wystawie Metafory w Sopocie (1962) zaproszony do udziału przez Ryszarda Stanisławskiego. Pierwsze artykuły o sztuce napisał będąc studentem; zawodowo zajął się krytyką po studiach. Współpracował kolejno z czasopismami: „Po prostu” (1956), „Za i Przeciw” (1957), „Przegląd Artystyczny” (1958–1960), „Przegląd Kulturalny” (1958–1962), „Więź” (1960), „Polska” (1960–1967), „Nowa Kultura” (1961–1963), „Miesięcznik Literacki” (1966–1977). Pisał wstępy do katalogów wystaw współczesnego malarstwa. W latach 1959–1966 prowadził stałą rubrykę plastyczną we „Współczesności”; ze środowiskiem skupionym wokół tego pisma był szczególnie związany, zwłaszcza ze Stanisławem Grochowiakiem, Władysławem Terleckim, Markiem Nowakowskim. W felietonach plastycznych ukazujących się pod dwoma tytułami O obrazach i innych takich oraz Przyjaciel Jelenia stworzył niezastąpiony styl analizy zjawisk artystycz­nych. W „Ty i Ja” w latach 1964–1965 przedstawiał w każdym numerze inny obraz. We „Współczesności” pełnił funkcję kierownika działu plastyki, tworząc niezapomniany klimat zespołu. Po odejściu stamtąd (1967), zaangażował się we własną twórczość, nie zaprzestając publikacji w „Miesięczniku Literackim” jeszcze do 1977 roku. Dopiero wtedy zarzucił całkowicie krytykę na rzecz uprawiania malarstwa. O sztuce pisał tak, jak patrzył – z perspektywy „pracowni malarskiej” i z tego punktu widzenia odczytywał opisywaną twórczość. To były sprawy autorowi całkowicie przyswojone i przybliżane czytelnikowi stylem dalekim od pseudonaukowych dywagacji i ślizgania się po powierzchni zjawisk w sztuce. Pisarstwo o sztuce można traktować jako drogę dochodzenia do istoty własnej praktyki malarskiej. Pełny jej rozwój artystyczny przypadł na lata 70. Za swoich mistrzów uważał Artura Nachta-Samborskiego i Tadeusza Brzozowskiego. Pierwsze­mu, którego osobowość miała na niego znaczący wpływ, poświęcił wnikliwe i obszerne studium w „Miesięczniku Literackim”, planował napisanie monografii tego artysty. Wspólnie z Brzozowskim poszukiwał technik malarskich, pozwalających penetrować głębiny malarskiej materii. Świetliste warstwy laserunków, jakimi powlekał obrazy i akwarele, były inspirowane malarstwem Brzozowskiego, lecz znalazł własną drogę do form tak bardzo przepełnionych powietrzem i światłem aż przezroczystych, a na późniejszym etapie poszukiwań przetykanych białymi „dziurami”. W zaprzyjaźnionym środowisku muzycznym mówiło się, że one są „pułapką”, dopatrywano się w nich śladów metafizy­ki. Inny trop, również bliski Brzozowskiemu, ma nadrealistyczny rodowód i wyraża się w metafo­rycznych i literackich tytułach, jakie autor nadawał obrazom, przeważnie olejnym.

 

O ile jednak obrazy Brzozowskiego są „tylko” malarstwem, w czym, zresztą, ich największa siła. to malarstwo Stajudy m o że być jeszcze czymś innym. Na przykład grą z malarstwem. (...) A czemu służą dziwne białe plamy wewnątrz obrazów? Poeta powiedziałby: oto mistyczne ostatnie światło, najdalsza gwiazda, znikający punkt, dotyk ręki Boga. Malarz powiedziałby: to tylko pierwsza warstwa farby, podmalówka, może nawet czysty grunt, zostawiony po to, by uwyraźnić maestrię nakładanych pracowicie laserunków. Muzyk powiedziałby: to pauza, cisza, kiedy instrumenty nabierają oddechu przed ponownym natarciem dźwięków. (...) Być może Stajuda jest jedynym autentycznym malarzem muzycznym (nie malarzem muzyki!) jakiego znam, przynajmniej w Polsce. Gama chromatyczna to pojęcie wspólne malarstwu i muzyce, jeden z najważ­niejszych kluczy do Stajudy. (Tadeusz Nyczek, wstęp do kat. wystawy „Jerzy Stajuda. Malarstwo, rysunek", galeria Inny Świat, Kraków, 1990).

 

Akwarela i rysunek stanowiły podstawę twórczości, obrazy olejne były tworami „wtórnymi”, powstałymi na wzór akwarel-matek. Oleje otrzymywały tytuły, papiery pozostawały bezimiennymi szkicami. Określeniem „matki”, wskazywał na sposób wartoś­ciowania i autoocenę.

 

Rozwój stylistyczny rysunku i akwareli trudno określić z większą dokładnością chronologiczną. Od końca lat 50. były sygnowane w lewym dolnym rogu czterema cyframi (numerem dnia i miesiąca) a w prawym dolnym – znakami chińskimi. Praw­dopodobnie znaki te nie odnoszą się do datowania rocznego, oznaczają raczej serie lub dłuższe okresy twórcze. Ich rola nie została dotychczas przez interpretatorów wyjaśniona. Od połowy lat 60. tylko nieliczne prace są przez autora datowane. Precyzja i stylistyka pisma chińskiego miały duży wpływ na rozwój artystyczny Stajudy, podobną rolę odegrała praktyczna znajomość konstrukcji i zapisu utworu muzycznego. Rysunki i akwarele noszą piętno muzycznych wzniesień i monotonii, wykonanie obrazów olejnych zawiera analogię do automatycz­nego, odruchowego zapisywania nut.

 

Fenomen „towarzyskości” nie pozostał bez wpływu na wizerunek Stajudy w kręgach artystycznych Warszawy. Prywatne mieszkanie przy ul. Wiejskiej było miejscem spotkania przyjaciół ze środowisk plastycznych, muzycznych i literackich – poetów i kompozytorów, twórców i krytyków. Sam gospodarz był wielkim znawcą muzyki poważnej, amatorem-wirtuozem, zgromadził jedną z najlepszych w Warszawie płytotek muzyki poważnej.

 

W okresie bojkotu oficjalnego życia artystycznego w latach 80. odbywały sięju niego wystawy i spotka­nia, jak na przykład „Wystawa jednoosobowa i jednodzienna” (8 XII 1982) czy „Wystawa domowa” (22 IX 1988). W ostatnich trzech latach życia związał się z Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie, prowadził zajęcia z rysunku dla studentów Wydziału Rzeźby.

 

W 1991 roku otrzymał nagrodę Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Zmarł 21 marca 1992 roku w Warszawie, jest pochowany na cmentarzu wojskowym na Powązkach w Warszawie.

 

Wystawy pośmiertne zorganizowała Galeria Krytyków Pokaz (1992) oraz Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski (1993). Dorobek artystyczny został zdeponowany w Muzeum Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, staraniem którego w 2000 roku ukazała się pełna antologia pism krytycznych Jerzego Stajudy pt. O obrazach i innych takich pod redakcją Joli Goli i Maryli Sitkowskiej.

Jola Gola, tekst w katalogu wystawy Jerzy Stajuda. Nieznane rysunki. Znane obrazy (Galeria Kordegarda 28 stycznia – 2 marca 2003)

 

Wybrane wystawy Jerzego Stajudy (pdf)

 

 

Prace Jerzego Stajudy w kolekcji Zachęty

  • Zdjęcie pracy 0303 - Pułapki na białe słonie III
    0303 - Pułapki na białe słonie IIIJerzy Stajuda
  • Zdjęcie pracy 0501 - Pułapki na białe słonie IX
    0501 - Pułapki na białe słonie IXJerzy Stajuda
  • Zdjęcie pracy 0501 - Walka ze snem VI
    0501 - Walka ze snem VIJerzy Stajuda
  • Zdjęcie pracy 0712 - Wyspy złodziejskie IX
    0712 - Wyspy złodziejskie IXJerzy Stajuda
Edycje
  • 30.06.2021 (ŚR)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2019

    Wręczenie Nagrody Krytyki Artystycznej za rok 2019, ze względu na pandemię, zostało przesunięte na rok 2021. Miło nam poinformować, że honorową nagrodę otrzymała dr Bożena Kowalska.

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • 15.04.2019 (PN)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2018

    5 marca 2019 roku odbyło się posiedzenie kapituły Nagrody, podczas którego wyłoniono laureatów edycji 2018. Jury zdecydowało o przyznaniu dwóch wyróżnień. Laureatami Nagrody Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy zostali: Łukasz Ronduda i Piotr Rypson.

     

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • 16.04.2018 (PN)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2017

    20 marca 2018 roku odbyło się posiedzenie kapituły Nagrody, podczas którego wyłoniono laureatów edycji 2017. Jury zdecydowało o przyznaniu dwóch honorowych wyróżnień będących wyrazem uznania za całokształt dotychczasowych działań — za pomysł, społeczną inicjatywę oraz konsekwentną realizację. To także uhonorowanie ludzi, którzy potrafili idee przekuć w niezależne instytucje. Laureatami zostali: Redakcja Magazynu „Szum”  — Jakub Banasiak, Adam Mazur, Karolina Plinta oraz Bożenna Biskupska i Fundacja Sztuki Współczesnej — In Situ / Festiwal Sokołowsko.

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • 03.04.2017 (PN)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2016

    17 marca 2017 odbyło się posiedzenie kapituły Nagrody, podczas którego wyłoniono laureatów edycji 2016. Jury zadecydowało jednogłośnie o przyznaniu Nagrody Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy Tomaszowi Fudali (za festiwal Warszawa w budowie) oraz Dorocie Monkiewicz (za dotychczasowe osiągnięcia, w szczególności za koncepcję programu Muzeum Współczesnego Wrocław). Mając na uwadze 25-lecie istnienia Nagrody i grupę silnych kandydatur postanowiono przyznać dwa równorzędne odznaczenia.

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • 11.04.2016 (PN)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2015

    8 marca 2016 odbyło się posiedzenie kapituły Nagrody, podczas którego wyłoniono laureatów tegorocznej edycji. Doceniono Joannę Kordjak i Agnieszkę Szewczyk — kuratorki wystawy Zaraz po wojnie i autorki książki towarzyszącej ekspozycji — za naukowy charakter przedsięwzięcia po raz pierwszy sięgającego do problematyki lat 1944–1948 w sztuce polskiej.

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • 13.04.2015 (PN)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2014

    17 marca 2015 odbyło się posiedzenie jury Nagrody, podczas którego wyłoniono laureata tegorocznej edycji. Został nim Jakub Dąbrowski za publikację Cenzura w sztuce polskiej po 1989 roku, wydaną przez Fundację Kultury Miejsca (tom 1, napisany wspólnie z Anną Demenko: Aspekty prawne; tom 2: Artyści, sztuka, polityka). Jury podkreśliło fakt, że publikacja spełnia najwyższe standardy, nie jest napisana hermetycznym językiem i brak w niej ideologicznej interpretacji.

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • 28.04.2014 (PN)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2013

    14 marca 2014 w Zachęcie odbyło się posiedzenie jury Nagrody. Jury postanowiło przyznać nagrodę honorową prof. Marii Poprzęckiej za całokształt działalności jako historyczki i krytyczki sztuki, wielkiego autorytetu w tej dziedzinie.

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • 22.04.2013 (PN)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2012

    19 marca 2013 w Zachęcie odbyło się posiedzenie jury Nagrody, podczas którego wyłoniono dwóch laureatów: Piotra Kosiewskiego i Artura Żmijewskiego.

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • 07.05.2012 (PN)
    Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy
    Edycja 2011

    2 kwietnia w Zachęcie odbyło się posiedzenie jury Nagrody. W tajnym głosowaniu wyłoniono dwoje laureatów – Dorotę Jarecką i Karola Sienkiewicza. Po raz drugi w historii Nagrody zdecydowano się przyznać również wyróżnienie specjalne za całokształt osiągnięć, którym w tegorocznej edycji została uhonorowana Anda Rottenberg. 

    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta