Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

artyści: KEM, Tomasz Kowalski, Gizela Mickiewicz, Dominika Olszowy, Liliana Piskorska
kurator: Michał Jachuła
współpraca: Maria Świerżewska
identyfikacja wizualna: Łukasz Paluch

Spojrzenia to najważniejszy w Polsce konkurs kierowany do młodych, ale obecnych już na polskiej scenie artystycznej twórców. Organizowany nieprzerwanie od 2003 roku — co dwa lata — pokazuje najciekawsze występujące na tej scenie zjawiska. Jego inicjatorami były dwie instytucje: Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki oraz Deutsche Bank Polska, które do dziś wspólnie realizują to przedsięwzięcie. Założeniem konkursu jest uhonorowanie wyróżniających się postaw na młodej scenie artystycznej, nie jest on jednak kierowany do debiutantów. Nominowani artyści muszą pochwalić się już pewnym dorobkiem, stąd też cezura wiekowa — 36 lat. Konkurs odbywa się dwuetapowo. Artystów biorących w nim udział wyłania komitet nominujący, laureatów — w trakcie trwania wystawy konkursowej w Zachęcie — międzynarodowe jury.

Obecne Spojrzenia są dziewiątą edycją konkursu. Do komitetu nominującego zaproszeni zostali wyłącznie artyści — laureaci wszystkich dotychczasowych edycji Spojrzeń. Wyboru finałowej piątki dokonali: Elżbieta Jabłońska, Maciej Kurak, Janek Simon, Wojciech Bąkowski, Konrad Smoleński, Łukasz Jastrubczak, Iza Tarasewicz i Honorata Martin.

Do udziału w konkursie i wystawie Spojrzenia 2019 — Nagroda Deutsche Bank zakwalifikowani zostali Tomasz Kowalski, Gizela Mickiewicz, Dominika Olszowy, Liliana Piskorska oraz grupa artystyczna Kem.

Nominowani reprezentują bardzo różnorodne podejście do sztuki, zarówno jeśli chodzi o wykorzystywane przez nich media, jak i poruszane tematy, co w ciekawy sposób odzwierciedla spektrum aktualnych zainteresowań artystycznych na naszej scenie. Z jednej strony, spotykamy tu działania niezwykle zaangażowane we współczesne problemy społeczne „tu i teraz” jak tolerancja, wolność, prawa człowieka, z drugiej — bardziej skupione na osobistych doświadczeniach albo zakorzenione w metafizyce i przestrzeni ludzkiej nieświadomości.

W ramach Spojrzeń Tomasz Kowalski prezentuje prace wyrastające w przestrzeni snu i przestrzeni umysłu w wypracowanym przez siebie języku wizualnym naznaczonym wpływami surrealizmu i literatury postmodernistycznej. Kwestionuje w nich podstawowe prawa fizyki; przestrzeń i czas stają się przedmiotem swobodnej manipulacji. Zbiór prac nad podświadomością oprócz malarstwa obejmuje również gobelin wykonany przez artystę z matką, Alicją Kowalską, oraz relief zrealizowany wspólnie z ojcem — Donatem Kowalskim. Obie prace stanowią wyraz zainteresowania możliwościami przełożenia obrazu na inną technikę, dotyczą także kwestii utraty własnego gestu malarskiego i tym samym kontroli nad medium.

Rzeźba Samotność widoków Gizeli Mickiewicz złożona jest z ośmiu części bez wyraźnego centrum kompozycji. Każda z wolnostojących, ażurowych form skonstruowana została między innymi z materiałów transparentnych, a praca ma dawać możliwość jak największej liczby widoków. Zgodnie z koncepcją artystki rzeźby nie można zobaczyć w całości, tzn. objąć jej jednym spojrzeniem. Praca Mickiewicz kształtuje różne obrazy otaczającej ją przestrzeni.

Dominika Olszowy przygotowała dwuelementową instalację zatytułowaną Stypa, która przypomina wizualizację snu z motywem uroczystości poświęconej pożegnaniu osoby zmarłej, a uldze i pociesze dla żegnających ją bliskich. Olszowy odnosi się zarówno do rytuałów pogrzebowych, jak też stypy rozumianej jako nieudana impreza. Praca w formie instalacji i obrazu wideo przedstawia pozostałości po przyjęciu. Zbudowana jest z resztek posiłku ze stołami i wywróconymi „do góry nogami” obrusami, kryjącymi wewnątrz sekrety życia.

Liliana Piskorska prezentuje zestaw trzech nowych prac, które tworzą opowieść o nienormatywności — w perspektywie realnych wydarzeń, z wykorzystaniem osobistych doświadczeń prawdziwych postaci. Wideo Silne siostry powiedziały braciom oparte jest na trzech historycznych tekstach poświęconych ruchowi lesbijskiemu. Dotyczy widzialności i niewidzialności lesbijek w sferze publicznej, w kontekście aktualnej sytuacji mniejszości i w odniesieniu do specyfiki języka polskiego. Projekt tekstu Dobrze napisana ustawa o zakazie promocji homoseksualizmu i gender w przestrzeni publicznej bazuje na obowiązującej ustawie rosyjskiej wprowadzającej te zasady w życie. Broszka-symbol zatytułowana Piąta kolumna, złożona jest z ornamentu z fiołków, motywu obosiecznego miecza oraz dewizy „Hétéro c’est collabo”.

Realizacja grupy Kem (Krzysztof Bagiński, Anna Miczko, Aleksandra Knychalska, Alex Baczyński-Jenkins) przybierze formę performansu na wernisażu wystawy oraz programu cotygodniowych spotkań kółka czytelniczego. Działania Kem oraz zaproszonych osób współpracujących z grupą koncentrują się na języku i wpisanych w niego emocjach. Przedmiotem zainteresowania stały się tutaj przemoc, czułość i erotyka analizowane z perspektywy queerowo-feministycznej.

Nagroda główna konkursu Spojrzenia 2019 to 60 tysięcy złotych. Kto wygra, dowiemy się 6 czerwca. W ogólnym głosowaniu, zakończonym wraz z końcem wystawy, wybierany jest dodatkowo laureat nagrody publiczności.