Data powstania: 12.02.2021

 Przeczytaj tekst Zofii Dubowskiej o historii Międzyszkolnego Koła Miłośników Sztuki przy Zachęcie.

Zofia Dubowska: Kiedy należała pani do Koła Miłośników Sztuki?

Monika Małkowska: Na pewno były to lata 60., bo chodziłam jeszcze do szkoły, do liceum im. Marii Konopnickiej. Całe świadome życie interesowałam się sztuką, dom był w miarę artystyczny (babcia, Wanda Tatarkiewicz-Małkowska była reżyserką radiową, dziadek, Witold Małkowski – scenografem, ojciec pracował trochę w telewizji). Chodziłam też do koła plastycznego w Pałacu Młodzieży.

Skąd się pani dowiedziała o Zachęcie?

W jaki sposób trafiłam do Zachęty, tego nie pamiętam. Naszą aktywną opiekunką była pani Halina Osterloff, która zapraszała różnych wykładowców. Najczęściej Sławkę Wierzchowską i Bożenę Kowalską, pamiętam też Szymona Bojko. Wykłady ze sztuki dawnej i współczesnej, były wspaniałe, bo dowiadywaliśmy się na gorąco, co się dzieje w sztuce. Pojawiali się też na spotkaniach artyści, co było niesłychanie atrakcyjne. Najważniejszą naszą wyprawą była wyprawa do Łodzi do Muzeum Sztuki. Nie było nas tak wiele, zwłaszcza jeśli chodzi o wycieczkę do Łodzi i wizyty w pracowniach. To był niebywały przywilej. Wizyta u Erny Rosenstein była dla mnie wstrząsająca, jako że wszystkie przedmioty dookoła Erna przerabiała na dziwokształty: malowała, coś do nich doklejała, przyczepiała. Po jej śmierci te przedmioty były eksponowane na wystawach. Martwe obiekty zamieniały się w istoty na poły żywe. Erna swoim dziecięcym głosikiem potrafiła pięknie o tym opowiadać. Nie przypominam sobie, żeby mówiła nam o swoich przeżyciach podczas Zagłady. Może uznała, że jesteśmy na to za młodzi.

Wstrząsająca była wizyta u Starowieyskich. Franek był ożeniony z Ewą Starowieyską, zajmowali stosunkowo nieduże mieszkanie na Saskiej Kępie. Jego pracowienka obwieszona była rysunkami, pracami, szkicami do plakatów oraz zegarami, które były jego pasją.

Trzecim artystą, do którego zostaliśmy zaproszeni, był Józef Wilkoń. Wtedy jeszcze mieszkał w Śródmieściu. Jak na tamte lata to było spore mieszkanie. Pokazywał nam głownie ilustracje: ołówek, akwarela, ale już wtedy interesował się rzeźbą ludową. W przedpokoju stał jakiś ludowy świątek.

Pamięta pani wystawy z tamtych czasów? Zwiedzaliście je razem?

Byłam na tyle wścibska i zainteresowana, że sama chodziłam na różne wystawy. Część tych wystaw była bardzo mierna, bo wiadomo wymiana między krajami socjalistycznymi, ale cześć była naprawdę dobra. Pamiętam wystawę Jana Berdyszaka, Jolanty Owidzkiej, Erny Rosenstein. Wszystkie wywierały ogromne wrażenie. Berdyszak robił różne eksperymenty, np. z dwóch rzutników rzucał na ścianę obrazy, które nakładał na siebie. Uwielbiałam też filmy animowane (zresztą potem próbowałam studiować animację, ale okazało się to nie na mój temperament). Chodziłam też do Galerii Foksal (o której istnieniu musiałam dowiedzieć się przez KMS) i raz szef galerii, Wiesław Borowski, spytał mnie, czy chcę dostawać pocztą zaproszenia na wystawy. Mało nie zemdlałam z wrażenia. Sztuka i wystawy to było okno na świat, na Zachód.

Czy za pani czasów odbywały się obozy?

Nie, niczego takiego sobie nie przypominam. Zresztą mama by mnie pewnie nie puściła.

A jak wyglądały międzyszkolne przyjaźnie?

Z całą pewnością bardzo się zakolegowaliśmy. Z Koła Miłośników Sztuki pamiętam Zosię Milewicz, która od wielu lat mieszka w Wiedniu i prowadzi polską księgarnię, i Zbyszka Prądzyńskiego – losy rzuciły go po 1968 roku do Danii.

Zachęta miała wspaniały pomysł na takie działania nieformalne, ale to było bardzo elitarne przedsięwzięcie.

Było elitarne. Można powiedzieć, że sztuka zawsze jest elitarna. Bardzo ciepło wspominam panią Halinę Osterloff i cieszę się, że jej działalność nie pójdzie w zapomnienie.

Monika Małkowska– krytyczka sztuki, projektantka mody, dziennikarka i publicystka kulturalna. Absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (dyplom 1975 na Wydziale Grafiki Warsztatowej). W 2009 roku na tej uczelni obroniła doktorat pod tytułem Niech żyją krytycy. Wykładała w Europejskiej Akademii Sztuk i w Wyższej Szkole Dziennikarstwa im. Melchiora Wańkowicza, a po obronie doktoratu prowadziła zajęcia na Wydziale Sztuki Mediów i Scenografii warszawskiej ASP. Dziennikarka kulturalna prowadząca autorskie audycje, związana z „Rzeczpospolitą”, Polskim Radiem i TVP.

Materiały powstały w ramach projektu „Otwarta Zachęta. Digitalizacja i udostępnienie polskich zasobów sztuki współczesnej ze zbiorów Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki oraz budowa narzędzi informatycznych, rozwój kompetencji kadr kultury, animacja i promocja służące wykorzystaniu i przetwarzaniu cyfrowych zasobów kultury w celach edukacyjnych, naukowych i twórczych” realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020 Oś Priorytetowa nr 2 „E-administracja i otwarty rząd” Działanie nr 2.3 „Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego” Poddziałanie nr 2.3.2 „Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury”, na podstawie umowy o dofinansowanie nr POPC.02.03.02-00-0025/19-00”.