„Mały Przegląd” ze zbiorów Biblioteki Narodowej

26.05 – 04.06.2017 „Mały Przegląd” ze zbiorów Biblioteki Narodowej

Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

Mały Przegląd — tytuł wystawy Sharon Lockhart prezentowanej w Pawilonie Polskim na 57 Biennale Sztuki w Wenecji — bezpośrednio nawiązuje do pisma tworzonego w dwudziestoleciu międzywojennym przez dzieci i dla dzieci. Jego inicjatorem i pierwszym redaktorem był Janusz Korczak — wybitny pedagog i pisarz. W Małym Przeglądzie amerykańska artystka odnosi się do jego idei, dostrzegając indywidualne spojrzenie na świat bohaterek projektu i czyniąc ich głos słyszalnym.

W przestrzeni Zachęty prezentujemy wybór oryginalnych numerów „Małego Przeglądu” (ze zbiorów Biblioteki Narodowej), których angielskie tłumaczenia sukcesywnie pojawiać się będą w Pawilonie Polskim w Wenecji w czasie trwania wystawy.

Integralną częścią pokazu w Małym Salonie Zachęty są wydarzenia towarzyszące: warsztaty dla dzieci i młodzieży oraz sesja popularyzująca ideę Korczakowskiego „Małego Przeglądu”.

„Mały Przegląd” — gazeta inna niż wszystkie

Gazeta dla dzieci pisana przez dzieci wydaje się ideą utopijną.  A jednak taka gazeta ukazywała się w Polsce przez 13 lat w nakładzie sięgającym 50 tys. egzemplarzy. Jak to było możliwe?

9 października 1926 roku ukazał się nowy, piątkowy dodatek do „Naszego Przeglądu”, największej w międzywojniu polskojęzycznej gazety żydowskiej. Redaktor Janusz Korczak zapowiadał go tak: „Jest wiele ludzi dorosłych, którzy piszą tylko dlatego, że się nie wstydzą; są dzieci, które mają wiele ciekawych pomysłów, uwag i spostrzeżeń, a nie piszą, gdyż nie mają odwagi albo im się nie chce. Dziennik nasz zachęci młodzież do pisania. Zachęci i ośmieli”. Tej idei „Mały Przegląd” pozostał wierny do ostatniego numeru, który ukazał się 1 września 1939 roku.

Pomysł Korczaka polegał na tym, żeby pismo dla dzieci tworzyły same dzieci. Namawiał je, by pisały do redakcji listy o swoich codziennych zmartwieniach i radościach — żeby umiały je nazywać i  nie wstydziły się ich. „Czasem nie chce się wszystkiego osobom znajomym i bliskim mówić, a pragnie się jednak komuś poskarżyć lub opowiedzieć o swoim życiu, myślach, potrzebach”. Chciał, żeby robiły to swoim językiem — nie przejmowały się stylistyczną nieporadnością czy śmiesznością.

„Wiadomości można będzie podawać ustnie, telefonicznie, przesyłać pocztą, dyktować lub pisać” — zapowiadał Korczak. Zebrany w ten sposób materiał nabierał ostatecznego kształtu pod nożyczkami młodocianych redaktorów pracujących w redakcji na ul. Nowolipki 7 pod opieką Korczaka i jego zastępcy Jerachmiela Wajngartena. W gronie pierwszych redaktorów byli Chaskiel Bajn (segregował listy), Madzia Markuze (sekretarka), Edwin Markuze (reporter) i Emanuel Sztokman (sekretarz). Z czasem redakcję przejął sekretarz Korczaka Jerzy Abramow (późn. Igor Newerly).

Większość autorów i redaktorów „Małego Przeglądu” zginęła w Zagładzie. Tak było ze znanymi reporterami, jak Harry Kaliszer, Kuba Hersztajn, Lejzor z Gęsiej (Lejzor Czarnobroda), jak i z tysiącami korespondentów, znanych nam tylko z gazetowych pseudonimów. Wśród tych, którzy przeżyli Holokaust, był m.in. Józef Hen.

Walcząc o prawo dziecka do wyrażania tego, co dla niego ważne, Korczak nie wahał się drukować faksymile pozornie błahych listów najmłodszych dzieci. Przedrukowanie na pierwszej stronie  jednozdaniowej wiadomości Bolusia wzbudziło burzliwą dyskusję podczas konferencji czytelników „Małego Przeglądu”. Wiadomość brzmiała „Kiwa mi się ząb”.

Pisał o tym po latach Józef Balcerak (Leon Załkind), jeden ze stałych korespondentów pisma (pseud. Noel):

„O ile sobie przypominam obrońcą Bolusia był sam Janusz Korczak. Oświadczył że nie ma rzeczy nieważnych, skoro nas dotyczą. Mały człowiek ma zmartwienia, które wydają mu się wielkie, a odnotowanie takiego listu ma znaczenie: chłopiec zacznie wierzyć, że nie jest sam, że istnieje gazeta, która — w miarę potrzeb — okaże mu współczucie, kiedy indziej podzieli radość. W ten sposób zbliżyć do pisania można najmłodsze dzieci. W toku dyskusji pomyślałem sobie: co za dziwny świat! Na jednej stronie gazety — tej, do której 'Mały Przegląd' stanowi dodatek — o wojnach, rewolucjach, napadach rabunkowych i katastrofach — a tu nagle: 'Bolusiowi ząb się kiwa'. Coś w tym musi być!” […]


Można dziś powiedzieć, że „Mały Przegląd” funkcjonował jako platforma społecznościowa avant la lettre. Zadziwia interaktywność i dwukierunkowość komunikacji. Częścią formuły pisma było stałe odwoływanie się do opinii czytelników i korespondentów. Zwłaszcza w pierwszym okresie, kiedy redaktorem naczelnym był Korczak, dzieci mogły liczyć na to, że sam Stary Redaktor odpowie na ich list, poradzi, skomentuje czy skrytykuje.

W „Małym Przeglądzie” dzieci znajdowały forum, na którym mogły się wypowiadać o problemach innych, często podobnych do ich własnych. Przypominało to dzisiejszy model komunikacji 2.0, kiedy zaciera się podział na twórcę i odbiorcę. Z jednym zastrzeżeniem: jeśli „Mały Przegląd” był platformą społecznościową, to całkowicie bezpieczną — bo moderatorem tego forum był Janusz Korczak. […]

Mikołaj Gliński

Pełna wersja tekstu dostępna na Culture.pl


„Mały Przegląd”, założony przez Janusza Korczaka, wydawany w latach 1926-1939 i w całości tworzony przez dzieci dodatek do dziennika „Nasz Przegląd”. Egzemplarze „Małego Przeglądu” ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie. Zdjęcia: Barbara Kaja Kaniewska, CC BY-SA 3.0

Powiązane materiały
  • mediateka / audio
    Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    Wprowadzenie - Hanna Wróblewska
  • mediateka / audio
    Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    „…wszystko jest eksperymentem”. O twórczości Janusza Korczaka - Marta Ciesielska, Korczakianum – Muzeum Warszawy
  • mediateka / audio
    Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    Wielki (nieznany) „Mały Przegląd” - Anna Landau-Czajka, Wydział Nauk Społecznych SGGW
  • mediateka / audio
    Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    „Mały Przegląd” — gazeta narodowego zasobu bibliotecznego - Ewa Potrzebnicka, Biblioteka Narodowa
  • mediateka / audio
    Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    Współczesna recepcja „Małego Przeglądu”. Projekt Mały Przegląd w Pawilonie Polskim w Wenecji - Barbara Piwowarska, kuratorka wystawy w Pawilonie Polskim
  • mediateka / audio
    Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    Dyskusja
  • mediateka / audio
    Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    Od słowa do słowa. Wokół prac translatorskich nad „Małym Przeglądem”
Powiązane wydarzenia
  • Grafika wydarzenia: Warsztaty dla szkół podstawowych i gimnazjów towarzyszące pokazowi „Mały Przegląd”
    30.05.2017 (WT) 12:00
    Warsztaty dla szkół podstawowych i gimnazjów towarzyszące pokazowi „Mały Przegląd”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: „Głos Rudzienka”
    30.05.2017 (WT) 18:00
    „Głos Rudzienka”
    Spotkanie i warsztaty dla dorosłych
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    31.05.2017 (ŚR) 12:00
    Z kręgu Korczaka — (od)czytania. Badania, archiwalia, inspiracje
    Sesja zorganizowana we współpracy z Korczakianum – Muzeum Warszawy
    Zachęta | Klatka schodowaMały Salon
  • Grafika wydarzenia: Warsztaty dla szkół podstawowych i gimnazjów towarzyszące pokazowi „Mały Przegląd”
    01.06.2017 (CZW) 12:00
    Warsztaty dla szkół podstawowych i gimnazjów towarzyszące pokazowi „Mały Przegląd”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Warsztaty dla szkół podstawowych i gimnazjów towarzyszące pokazowi „Mały Przegląd”
    02.06.2017 (PT) 12:00
    Warsztaty dla szkół podstawowych i gimnazjów towarzyszące pokazowi „Mały Przegląd”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: W piątek o piątej. Oprowadzania tematyczne.
    02.06.2017 (PT) 17:00
    W piątek o piątej. Oprowadzania tematyczne.
    Janusz Korczak a media społecznościowe, czyli o „Małym Przeglądzie” i nie tylko
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: „Mały Przegląd”. Warsztaty rodzinne z cyklu "Co robi artysta?"
    03.06.2017 (SOB) 12:30
    „Mały Przegląd”. Warsztaty rodzinne z cyklu "Co robi artysta?"
    Dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Warsztaty rodzinne towarzyszące pokazowi „Mały Przegląd” w Małym Salonie Zachęty.
    04.06.2017 (ND) 12:30
    Warsztaty rodzinne towarzyszące pokazowi „Mały Przegląd” w Małym Salonie Zachęty.
    Tydzień dziecka. Warsztaty rodzinne
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta

Informacje

„Mały Przegląd” ze zbiorów Biblioteki Narodowej
26.05 – 04.06.2017

Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
pl. Małachowskiego 3, 00-916 Warszawa
Zobacz na mapie

Godziny otwarcia:
wtorek – niedziela godz. 12–20
czwartek – wstęp wolny    
kasa biletowa czynna do godziny 19.30