Miejsce Projektów Zachęty

kuratorka: Magda Kardasz
współpraca: Pola Gadowska

Otwarcie wystawy 3.10, piątek o godz. 19

Horyzontalny pejzaż. Na pierwszym planie odwrócona kobieta, wpatrzona w panoramę gór. Jej postać zastygła w bezruchu, tylko długa spódnica łopocze na wietrze, a chmury na niebie przesuwają się w przyspieszonym tempie. Sylwetka zaczyna blednąć, aż do całkowitego zlania się z kształtem rozłożystego drzewa przed nią. Po chwili postać pojawia się znowu. Widz orientuje się, że coś się w obrazie zmieniło: góry w tle są wyższe, bardziej skaliste, patrzy na nie podobna, ale inna kobieta. Też jest nieruchoma, jej suknią targa wiatr, chmury dramatycznie przebiegają przed jej i widzów oczyma. W pewnej chwili jej sylwetka wtapia się w drzewo stojące przed nią, a potem znów wyostrza. Sekwencja wydarzeń zapętla się w nieskończonym rytmie przemian.

Najnowszy film Katarzyny Depty-Garapich przygotowany na wystawę w Miejscu Projektów Zachęty nosi tytuł Zdziczała — tak jak wystawa i prezentowane na niej nowe prace. Autorka zdaje się mówić o potędze natury, w której pozycja człowieka, zwierzęcia i rośliny jest równa, a transformacja międzygatunkowa w pełni możliwa; wskazuje na „dziką” stronę człowieka, jego jedność z przyrodą. Film można też traktować jako metaforę zdolności adaptacyjnych człowieka, który uruchamia swoje dzikie/pierwotne cechy w celu przetrwania. A może jest to po prostu opowieść o terapeutycznych mocach natury?

Jest tu także ważny w twórczości Depty-Garapich wątek rodzinny: widzimy siostrę artystki pozującą w scenerii Beskidu Niskiego, gdzie mieszka, i samą autorkę na tle ukochanych Tatr. Siostra przemienia się w drzewo i swoją siostrę, a ta znowu w drzewo i tak przeplata się bez końca korowód rodzinnych powinowactw. Film przywodzi na myśl malarstwo niemieckiego romantyka Caspara Davida Friedricha z wpatrzonymi w majestatyczny pejzaż wędrowcami, a zwłaszcza Kobietę przed zachodzącym słońcem (ok. 1818–1824) ze zbiorów Museum Folkwang w Essen. Wyjątkowo u Friedricha bohaterką tego obrazu jest kobieta. Bywa on interpretowany w kategoriach eschatologicznych: jako metafora drogi życia z nieuchronnością śmierci i nadzieją na zmartwychwstanie. (Niektórzy badacze twierdzą, że modelką była żona artysty, a obraz powstał niedługo po śmierci ich dziecka). Można też kompozycję odczytywać jako próbę utrwalenia stanu zachwytu i poczucia jedności człowieka/kobiety z naturą.

W ramach projektu Zdziczała na wystawę w MPZ artystka stworzyła też ludzko-zwierzęcy kostium: suknię z piórami przypominającą stroje bohaterek filmu. Wchodzących do galerii wita premierowa rzeźba z brązu (Zdziczała) w formie gałązek ułożonych na ścianie w linię, niejako prowadzącą gości przez ekspozycję. Uważny widz dostrzeże, że gałązki zakończone są pazurami przypominającymi pazury niedźwiedzia, zauważy też formę podobną do ludzkiego palca. To rzeźbiarska interpretacja wspomnianych wcześniej opowieści, które ostatnio fascynują Katarzynę Deptę-Garapich: o przemianie człowieka w inny gatunek (tu: w zwierzę i roślinę). Swoistym dopełnieniem tej rzeźby są powstałe wcześniej Trofeum (2022) i Stopy (2023) — piękne, niemal biżuteryjne odlewy ręki i stóp artystki z brązu. Dołożone do nich pazury i fragmenty futra dają niepokojący efekt, jaki zwykle wywołuje widok ludzko-zwierzęcych hybryd.

Artystka pracuje projektami — zainteresowana wybranym tematem prowadzi badania, zbiera materiały, gromadzi historie, które potem wykorzystuje w akcjach artystycznych lub odzwierciedla w dziełach, tworząc intrygujące multimedialne opowieści. Inspirują ją historie rodzinne dotyczące przodków, własnego dzieciństwa, relacji z rodzicami, przemijania, przeżywania straty, dorastania. Temu tematowi poświęcony był cykl Album rodzinny (2021–2022), którego fragmenty pokazujemy na wystawie. Składają się na niego rysunkowe interwencje na czarno-białych fotografiach z lat 70. ukazujących sceny z wakacji w Tatrach, na których małą Kasią opiekuje się mama, ręką artystki przemieniona w białą niedźwiedzicę.

Innym ważnym wątkiem poruszanym w ostatnich czasach przez Katarzynę Deptę-Garapich są oczekiwania społeczne, z jakimi mierzą się kobiety. Artystka prześwietla historie twórczych kobiet pominiętych przez historię. Zakopane inspiruje ją jako niesamowita mieszanka tradycji kulturalnych sięgających Młodej Polski, majestatycznego piękna górskiej przyrody i współczesnego kiczu. Oba wątki łączą się w cyklu Kobieta zdziczała (2025) — interwencjach rysunkowych na archiwalnych fotografiach ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. Autorami oryginalnych zdjęć byli Stanisław Ignacy Witkiewicz, Jan Koszczyc Witkiewicz, Eugeniusz Stercula, a fotografowane postaci to członkinie i członkowie zakopiańskiej bohemy początków XX wieku oraz podhalańscy chłopi i chłopki. Depta-Garapich wybiera zdjęcia, na których uwiecznione są kobiety, i poddaje je „zdziczającym” zabiegom: dorysowuje włosy, futro, dodaje skrzydła. Przy okazji przywraca pamięć o rzeźbiarce Marii „Dziudzi” Witkiewicz i kompozytorce Helenie Biedrzyckiej lub wyróżnia anonimowe góralki.

Wystawa jest barwną opowieścią o wyzwalającej mocy zdziczenia, zaletach międzygatunkowej interakcji, zbliżenia aż do zatarcia granic lub metamorfozy. To także historia o sile kobiet wczoraj i dziś szukających własnej/dzikiej drogi wśród społecznych i psychologicznych ograniczeń. W Metamorfozach Owidiusza przemiana nimf czy boginek w zwierzęta dokonywała się za karę. Przemiana bohaterek Katarzyny Depty-Garapich ma raczej moc wyzwalającą.

Magda Kardasz

Katarzyna Depta-Garapich — mieszka i pracuje w Krakowie i Londynie. Absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim (1999), rzeźby w Wimbledon College of Art (BA 2010) i Slade School of Fine Art (MA 2012) w Londynie. Stypendystka Fundacji Gessel dla Zachęty — Narodowej Galerii Sztuki (2023). W 2025 uzyskała tytuł doktorski w Slade School of Fine Art. Tworzy obiekty, rysunki, wideo, a swoje doświadczenie rzeźbiarskie przenosi na grunt działań performatywnych.

Wystawy indywidualne:
2025 Kobieta zdziczała / Feral Woman, Galeria Sztuki XX Wieku, Willa Oksza, Muzeum Tatrzańskie / Tatra Museum, Zakopane
2023 Excursion, Watermans Art Centre, Londyn / London
Pazur / Claw, Galeria Kuns(z)t, Goethe Institut, Kraków
Matki! / Mothers!, z /with Małgorzata Markiewicz, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka, Kraków
…trzysta diabłów zjadłeś / . . . you ate three hundred devils #2, z / with Małgorzata Mirga-Tas, Galeria Skala, Poznań
2022 …trzysta diabłów zjadłeś / . . .you ate three hundred devils #1, z / with Małgorzata Mirga-Tas, Galeria Władysława Hasiora, Muzeum Tatrzańskie / Tatra Museum, Zakopane
2019 Roboty ręczne / Handiwork, z /with Małgorzata Markiewicz, Galeria Władysława Hasiora, Muzeum Tatrzańskie / Tatra Museum, Zakopane

Wystawy zbiorowe:
2024 Ferment, CU AT SADKA, Kraków
2023 Now Introducing, Studio West Gallery, Londyn / London
A Body A Part, APT Gallery, Londyn / London
2022 Objects of the Misanthropocene, University College London
2020 Proste gesty / Simple Gestures, BWA, Katowice
Melancholia, Freud Museum, Londyn / London
Matter of the Anthropocen, Centrala Gallery, Birmingham; Mathare Art Gallery, Nairobi (2019)