Jerzy Jarnuszkiewicz Notatki z przestrzeni

27.01 – 17.04.2017 Jerzy Jarnuszkiewicz Notatki z przestrzeni

Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

kurator wystawy: dr hab. Waldemar Baraniewski prof. ASP
współpraca ze strony Zachęty: Julia Leopold
projekt ekspozycji: Robert Rumas
filmy: Michał Januszaniec
muzyka: Włodzimierz Kotoński

Wystawa Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni ma charakter monograficzny. Prezentuje prace rzeźbiarskie oraz bogaty wybór działalności medalierskiej i graficznej, a także część dorobku artysty nieznaną dotąd polskiej publiczności — zespół polichromowanych rzeźb z metalu wykonanych podczas pobytu w Kanadzie. Jej celem jest nie tylko przypomnienie dokonań wybitnego rzeźbiarza, ale również ukazanie wszechstronności  i skali jego talentu oraz roli w kształtowaniu nowoczesnej tradycji artystycznej w Polsce.

Twórczość Jerzego Jarnuszkiewicza (1919–2005) jest bardzo bogata, zróżnicowana, rozproszona i — paradoksalnie — mało znana. Trudno wskazać moment, w którym został samodzielnym rzeźbiarzem. Ale talent manualny sprawił, że przez całe życie z równą swobodą wypowiadał się w rysunku, grafice, exlibrisie, medalu, drobnych formach rzeźbiarskich, monumentach abstrakcyjnych i realistycznych. Jego artystyczna wizja dzieli się na dwa główne nurty. Pierwszy z nich kształtuje dążenie do monumentalizmu, siły wyrazu, ekspresji ruchu i geometrycznej analizy. Drugi, opozycyjnie, jest bardziej prywatny i w większym stopniu dekoracyjny — graficzny. Potrzeba rzemieślniczej precyzji i skłonności cyzelatorskie składały się na oryginalny kształt małych form rzeźbiarskich i medalierskich — rozpiętych między powagą tematu i delikatnością formy.

Te niewykluczające się skrajności łączą się w powszechnie znanej figurce Małego Powstańca, której projekt powstał w 1946 roku. Jej drobna skala i sentymentalna poetyka, a także możliwość prostego powielania gipsowego odlewu sprawiły, że odpowiadała na społeczną potrzebę pamięci o powstańczej tragedii — w perspektywie prywatnej, nie heroicznej.

Jarnuszkiewicz z biegłością posługiwał się stylistyką realistyczną. Pracował nad uproszczeniem formy i jej transformacją. Zrealizował m.in. Hutnika, jedną z najlepszych monumentalnych rzeźb na warszawskim MDM-ie. Nieustannie próbował jednak przełamać socrealistyczny schemat. Na wystawie w warszawskim Arsenale w 1955 roku jego rzeźba Myjąca włosy zaskakiwała niezwykłością ujęcia i prozaicznością tematu (hasło wystawy brzmiało „Przeciw wojnie — przeciw faszyzmowi”). Z kolei na wystawie Rzeźba w ogrodzie w 1957 roku w Warszawie Jarnuszkiewicz pokazał dwie prace o nadekspresyjnej stylistyce. Obie są z założenia obrazem tragedii — osobistej (Suka) i społecznej, ludzkiej (Marcinelle) powstałej w reakcji na wiadomość o katastrofie górniczej w kopalni Marcinelle w Belgii w 1956 roku. Ta ostatnia jest jednym z najlepszych w polskiej sztuce tego czasu przykładów zaangażowanej postawy artysty.

Przełom lat 50. i 60. to w twórczości artysty stopniowe odchodzenie od problemów ekspresji na rzecz nowej problematyki przestrzeni i otoczenia jako komponentów dzieła rzeźbiarskiego. W tym czasie Jarnuszkiewicz sięgnął  po inny materiał rzeźbiarki — metal — który dawał nowe możliwości realizacyjne. W 1964 artysta wziął udział w sympozjum Forma viva w Ravne, gdzie powstała pierwsza Kompozycja przestrzenna. Abstrakcyjna, racjonalna w swym kształcie struktura, o dużej skali, ustawiona w naturalnym otoczeniu, stała się spełnieniem tych intuicji, które nie zostały zrealizowane w polskich projektach pomników. Rok później otrzymał główną nagrodę na I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu za Kompozycję drogowskazową. W 1967 jego Rytmy II zostały zaprezentowane na międzynarodowej wystawie rzeźby w nowojorskim Guggenheim Museum wśród najwybitniejszych dzieł z całego świata.

Rzeźby z metalu, początkowo ekspresyjne i metaforyczne, potem racjonalne i analityczne, stworzyły grupę najbardziej rozpoznawalnych jego prac i stanowią najważniejszą część bogatego dorobku. Pod koniec lat 60. w twórczości artysty pojawiły się też wątki sakralne, jak monumentalny krucyfiks w kościele Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Niezwykła rzeźba z repusowanych blach jest jednym z niewielu w polskiej sztuce współczesnej przykładów nowoczesnego dzieła odpowiadającego na potrzeby liturgiczne.

Zamierzony na 15 obiektów cykl Kagańce miał być kwintesencją doświadczeń Jerzego Jarnuszkiewicza z abstrakcją i figuratywnością. Powstał tylko jeden, pozostałe znane są jedynie z rysunków. Skrępowane, zdestruowane głowy, zakleszczone w monstrualnych maszyneriach, tworzą metaforyczny obraz zniewolenia, opresji, najbardziej dotkliwego doświadczenia współczesności — wciąż na nowo podejmowanych prób ograniczenia ludzkiej wolności.  

Powiązane materiały
  • mediateka / audio
    Wojna dzieci
    Wykład Zuzanny Sękowskiej z cyklu „Sztuka i filozofia”
  • Grafika obiektu: Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni
    mediateka / audio
    Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni
    Oprowadzanie kuratorskie prof. Waldemara Baraniewskiego
  • Grafika obiektu: Audiodeskrypcja: Jerzy Jarnuszkiewicz, Bez tytułu
    mediateka / audiodeskrypcja
    Audiodeskrypcja: Jerzy Jarnuszkiewicz, Bez tytułu
  • Grafika obiektu: Audiodeskrypcja: Jerzy Jarnuszkiewicz, Przedmioty
    mediateka / audiodeskrypcja
    Audiodeskrypcja: Jerzy Jarnuszkiewicz, Przedmioty
  • Grafika obiektu: Zachęta. Luty, marzec, kwiecień 2017
    mediateka / foldery / teksty
    Zachęta. Luty, marzec, kwiecień 2017
    Magazyn
  • Grafika obiektu: Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni
    mediateka / plakaty
    Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni
  • Grafika obiektu: Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni
    mediateka / wideo dokumentacja
    Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni
Powiązane wydarzenia
  • Grafika wydarzenia: Oprowadzanie kuratorskie prof. Waldemara Baraniewskiego po wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    29.01.2017 (ND) 12:15
    Oprowadzanie kuratorskie prof. Waldemara Baraniewskiego po wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Notatki rzeźbiarskie w przestrzeni. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    05.02.2017 (ND) 15:00
    Notatki rzeźbiarskie w przestrzeni. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta / sala warsztatowa (wejście przez hol główny)Zachęta / sala warsztatowa (wejście przez hol główny)
  • Grafika wydarzenia: Zachęta Miga!
    09.02.2017 (CZW) 17:00
    Zachęta Miga!
    Spotkanie na wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne. Historia w pryzmacie sztuki
    10.02.2017 (PT) 17:00
    W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne. Historia w pryzmacie sztuki
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Niedzielne oprowadzanie z przewodnikiem
    12.02.2017 (ND) 12:15
    Niedzielne oprowadzanie z przewodnikiem
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Ekslibrisowe zagadki. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    12.02.2017 (ND) 12:30
    Ekslibrisowe zagadki. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Niedzielne oprowadzanie z przewodnikiem
    19.02.2017 (ND) 12:15
    Niedzielne oprowadzanie z przewodnikiem
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Chitynowe pancerze. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    19.02.2017 (ND) 12:30
    Chitynowe pancerze. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Trzy warszawskie realizacje Jerzego Jarnuszkiewicza w interpretacji studentów Kowalni 2017
    23.02.2017 (CZW) 18:00
    Trzy warszawskie realizacje Jerzego Jarnuszkiewicza w interpretacji studentów Kowalni 2017
    Zachęta | sala kinowa (wejście od ul. Burschego, schodkami w górę)sala kinowa
  • Grafika wydarzenia: Warsztaty na medal. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    26.02.2017 (ND) 12:30
    Warsztaty na medal. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta / sala warsztatowa (wejście przez hol główny)Zachęta / sala warsztatowa (wejście przez hol główny)
  • Grafika wydarzenia:  Zwiedzanie Gabinetu Numizmatycznego w ramach wystawy Jerzego Jarnuszkiewicza
    03.03.2017 (PT) 14:30
    Zwiedzanie Gabinetu Numizmatycznego w ramach wystawy Jerzego Jarnuszkiewicza
    Mennica Polska S.A.Mennica Polska S.A.
  • Grafika wydarzenia: Wojna dzieci. Wykład Zuzanny Sękowskiej z cyklu „Sztuka i filozofia”
    08.03.2017 (ŚR) 17:00
    Wojna dzieci. Wykład Zuzanny Sękowskiej z cyklu „Sztuka i filozofia”
    Zachęta | sala kinowa (wejście od ul. Burschego, schodkami w górę)sala kinowa
  • Grafika wydarzenia: Sztuka dostępna. Spotkanie dla osób niewidomych na wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    08.03.2017 (ŚR) 17:00
    Sztuka dostępna. Spotkanie dla osób niewidomych na wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne. Jarnuszkiewicz — „kameleon” nowoczesnej rzeźbiarskiej formy
    10.03.2017 (PT) 17:00
    W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne. Jarnuszkiewicz — „kameleon” nowoczesnej rzeźbiarskiej formy
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Grające rzeźby. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    12.03.2017 (ND) 12:30
    Grające rzeźby. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Sztuka dostępna. Spotkanie dla osób niesłyszących na wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    15.03.2017 (ŚR) 18:00
    Sztuka dostępna. Spotkanie dla osób niesłyszących na wystawie Jerzego Jarnuszkiewicza
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia:  Zwiedzanie Gabinetu Numizmatycznego w ramach wystawy Jerzego Jarnuszkiewicza
    24.03.2017 (PT) 14:30
    Zwiedzanie Gabinetu Numizmatycznego w ramach wystawy Jerzego Jarnuszkiewicza
    Mennica Polska S.A.Mennica Polska S.A.
  • Grafika wydarzenia: Grające rzeźby. Warsztaty rodzinne z cyklu "Co robi artysta?"
    25.03.2017 (SOB) 12:30
    Grające rzeźby. Warsztaty rodzinne z cyklu "Co robi artysta?"
    Dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne. Jarnuszkiewicz — „kameleon” nowoczesnej rzeźbiarskiej formy
    31.03.2017 (PT) 17:00
    W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne. Jarnuszkiewicz — „kameleon” nowoczesnej rzeźbiarskiej formy
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Patrzeć / zobaczyć. Sztuka współczesna i seniorzy na wystawie „Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni”
    04.04.2017 (WT) 12:15
    Patrzeć / zobaczyć. Sztuka współczesna i seniorzy na wystawie „Jerzy Jarnuszkiewicz. Notatki z przestrzeni”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne. Forma, dyscyplina, różnorodność – praktyki artystyczne
    14.04.2017 (PT) 17:00
    W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne. Forma, dyscyplina, różnorodność – praktyki artystyczne
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Oprowadzanie z przewodnikiem
    17.04.2017 (PN) 12:15
    Oprowadzanie z przewodnikiem
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta

Informacje

Jerzy Jarnuszkiewicz
Notatki z przestrzeni
27.01 – 17.04.2017

Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
pl. Małachowskiego 3, 00-916 Warszawa
Zobacz na mapie

Godziny otwarcia:
wtorek – niedziela godz. 12–20
czwartek – wstęp wolny    
kasa biletowa czynna do godziny 19.30   

Digitalizacja materiałów fotograficznych do wystawy Jerzego Jarnuszkiewicza możliwa dzięki Muzeum Historii Fotografii w Krakowie:
MHF