Zachęta Narodowa Galeria Sztuki

Kilka lat po tym wydarzeniu i po kilku wizytach artysty w Warszawie, otwieramy w Zachęcie jego indywidualną wystawę pod tytułem „Zgodnie z instrukcją/Instructions Included”. Oprócz projektu znanego z Wenecji, artysta zaprezentuje dwie wcześniejsze prace: Elia (2003) i Dziki chłopiec/Wild Boy (2004), a także ukończoną w 2007 toku Kradnąc piękno/Stealing Beauty oraz najnowszy film – Druga natura/Second Nature, który tuż przed prezentacją w Zachęcie miał swoją premierę na Biennale w Liverpoolu. To wybór nieprzypadkowy. Artysta znany jest z powracania do interesujących go wątków tematycznych i rozwijania ich w kolejnych projektach, aż przybierają coraz bardziej dojrzałą postać. Co go interesuje? Czy wciąż jeszcze istotny jest kontrast między pierwotną dzikością właściwą rodzajowi ludzkiemu a procesami cywilizacyjnymi i edukacyjnymi przycinającymi tę dzikość do norm społecznych; pozycja artysty we współczesnym świecie, jego stosunek do innych życiowych ról (problem właściwej wszelkim twórcom potrzeby zachowania indywidualizmu kontra chęć spełnienia się w roli ojca rodziny); aż wreszcie formalne i tematyczne odniesienia kulturowe – przede wszystkim do literatury, filozofii, filmu i historii sztuki współczesnej.    

W twórczości Guya Ben-Nera ważny jest element performatywny – w jego filmach czy instalacjach wideo występuje on sam i często członkowie najbliższej rodziny: żona – Nava, a także dzieci: Elia i Amir. Poszczególne dzieła formalnie nawiązują do różnych filmowych gatunków: filmu dokumentalnego (udająca film przyrodniczy z popołudniowego programu telewizji Elia); edukacyjnego (instruktaż filmowy towarzyszący instalacji przestrzennej Zestaw drzewodom); czy wreszcie różnych rodzajów filmu artystycznego – ze szczególnym uwzględnieniem tych z początków kina (niemy film Dziki chłopiec, który przypomina slapstikowe komedie Harolda Lloyda, Bustera Katona czy Charlesa Chaplina, w warstwie tematycznej nawiązuje bezpośrednio do klasycznego dzieła François Truffauta L’enfant sauvage z 1970 roku). Z kolei Kradnąc piękno to film, który zaczyna się jak telenowela, a kończy jak zapis telewizyjnej dyskusji specjalistów z dziedziny filozofii, polityki i edukacji. Najnowsze dzieło artysty Druga natura sytuuje się pomiędzy gatunkami: klasycznej oświeceniowej bajki, w której bohaterami są zwierzęta obdarzone ludzkimi cechami, traktatem filozoficznym a filmem familijnym w stylu Walta Disneya, z udziałem tresowanych zwierząt. Niektóre dzieła artysty to wideoinstalacje, inne łączą medium filmowe z przestrzenną aranżacją (noszącą cechy instalacji rzeźbiarskiej i environment), zaś w filmie Elia występują, według słów samego autora, „ożywione rzeźby”. Wszystkie prace Ben-Nera sytuują się na pograniczu różnych gatunków i stylów, także w warstwie tematycznej. Mieszają humor z powagą, sceny z codziennego życia z cytatami z ulubionych dzieł literatury, filozofii, filmu czy sztuk wizualnych. Filmy Ben-Nera wyglądają nieraz jak zapis performansu, a artysta celowo ujawnia tajniki swojego warsztatu, niedoskonałości montażu, taniość chałupniczo wykonanych dekoracji; buduje skomplikowane historię za pomocą kilku prostych rekwizytów, często przedmiotów codziennego użytku, które na czas filmu zmieniły swoją funkcję. Sceny kręci w swoim mieszkaniu lub w zastanym, naturalnym otoczeniu. Zaprasza własne dzieci do współtworzenia filmów nieadresowanych do dzieci. Umowność, ironiczne zatarcie granic, zabawa służąca wydobyciu ukrytych, nie zawsze wesołych treści, celowe zakłócanie zasad tematycznego decorum to cechy właściwe całej dotychczasowej twórczości artysty.   

Pytanie o konieczność stałego wpisywania się w ramy, postępowania „zgodnie z instrukcją” obowiązujących ról społecznych, norm moralnych czy oczekiwań w stosunku do siebie samego; tęsknota za wolnością i jednoczesne podawanie w wątpliwość, czy ucieczka z ram jest możliwa, wydają się być najważniejszym i stale obecnym wątkiem sztuki Guya Ben-Nera. W filmach artysty często ukazane są procesy instruowania, edukowania, dające czasem zaskakujące efekty.

Guy Ben-Ner w swoich dziełach obsadza się w różnych rolach: marynarza odtworzonego statku; Robinsona Crusoe – rozbitka na samotnej wyspie czy ojca uwięzionego przypadkowo pod łóżeczkiem malutkiego synka (metafora artysty szukającego twórczej samotności); pioniera i budowniczego, umiejącego zrobić wszystko z niczego (też ciekawa metafora twórcy); strusia – przewodnika stada (gatunek znany jest z tego, że pisklętami opiekują się również samce); przybranego ojca dzikiego chłopca – Bustera (imię po ulubionym artyście Ben-Nera – Busterze Keatonie); niebędącego wcieleniem cnót ojca udzielającego dzieciom życiowych rad na temat życia, ekonomii i prawdziwych wartości.

Oczywiście wszystkie opisywane projekty dotyczą różnych zagadnień, jednak wątek autobiograficzny – ciągle na nowo podejmowane próby spojrzenia na swoją egzystencjalną sytuację jako człowieka i artysty – występuje w mniej lub bardziej bezpośredni sposób we wszystkich dotychczasowych dziełach artysty. Komiczno-smutne prace Guya Ben-Nera skłaniają do zastanowienia i autorefleksji, unikając podsuwania diagnoz czy łatwych rozwiązań. Traktują o konieczności i przekleństwie stosowania się do instrukcji.

kurator Magda Kardasz

Ekspozycji towarzyszyć będzie katalog zawierający teksty krytyczne autorów z Izraela i Polski oraz reprodukcje dziel artysty. Publikacja dofinansowana przez Fundację Artis. 

Wystawa zrealizowana przy wsparciu Ambasady Izraela i Instytutu Adama Mickiewicza w ramach Roku Polskiego w Izraelu.                   

sponsorzy galerii: Leroy Merlin, Peri, Centrum Medyczne Damiana, Netia, A+C Systems, Klima San
sponsorzy wernisażu: A.Blikle, Freixenet
patroni medialni: Gazeta Wyborcza, Polityka, TVP, TOK FM, The Warsaw Voice, Onet.pl, empik


Magda Kardasz o wystawie             

Pytanie o konieczność stałego wpisywania się w ramy, postępowania „zgodnie z instrukcją” obowiązujących ról społecznych, norm moralnych czy oczekiwań w stosunku do siebie samego; tęsknota za wolnością i jednoczesne podawanie w wątpliwość, czy ucieczka z ram jest możliwa, wydają się być najważniejszym i stale obecnym wątkiem sztuki Guya Ben-Nera.

W filmach artysty często ukazane są procesy instruowania, edukowania, dające czasem zaskakujące efekty. W najbardziej dosłowny sposób w filmie Dziki chłopiec, w którym mamy okazję przyjrzeć się cywilizowaniu „dzikiego dziecka” przez dorosłego – przybranego ojca (przez zanegowanie jego wcześniejszych przyzwyczajeń i wyobrażeń, i formowanie na swój obraz i podobieństwo). Także film quasi przyrodniczy Elia – historia samiczki strusia analizujący relacje w rodzinie, w której pojawiło się młodsze dziecko, zawiera opisane wątki. Głęboki głos lektora snuje opowieść o przygodach strusiczki i odwiecznej walce natury i socjalizacji. Niepokazywany na wystawie w Zachęcie, stworzony na ubiegłoroczne „Skulptur Projekte Münster” (odbywająca się co dziesięć lat w Münster międzynarodowa wystawa rzeźby), projekt pod tytułem Dałbym ci to, gdybym mógł, ale to pożyczone/I would give it to you, if I could but I have borrowed it, to pokaz lekcji muzealnej z historii sztuki nowoczesnej à rebour. Oto dzieci pod kierownictwem ojca odbudowują rower z fragmentów współczesnych arcydzieł rzeźbiarskich Picassa, Duchampa, Tinguely’ego. Objets trouvés odzyskują dawną funkcję praktyczną. Nie jest pewne, czy autorowi rekonstrukcji chodziło o poznawcze rozłożenie na części sztuki współczesnej, czy raczej o ironiczne przyjrzenie się przez lupę odwiecznej dychotomii świata trywialnego i świata idei (sztuki), czy może o coś jeszcze innego.

Umoralniające historie Guya Ben-Nera nie mają morału. Opowiadają o egzystencjalnych dylematach człowieka – mężczyzny – artysty we współczesnym świecie, w dobie równouprawnienia. Kradnąc piękno to film kręcony w pokazowych wnętrzach IKEA, w których członkowie „przeciętnej rodziny” (matka, ojciec, córka, syn) wykonują codzienne czynności i prowadzą rozmowy. Początkowa telenowelowa konwencja stopniowo zaczyna przypominać dramat z elementami dyskursu społeczno-politycznego na temat własności, norm moralnych i uczuć. Zarzewiem dramatu jest fakt ujawnienia drobnej kradzieży dokonanej przez syna w szkole. Kamera stoi nieruchomo, co jakiś czas w jej obiektyw zagląda próbujący zrozumieć, co się właściwie dzieje klient IKEA. Z codziennych przedmiotów, wśród których urzęduje filmowa rodzina, zwisają ogromne metki, a scena nocnej rozmowy zatroskanych rodziców rozgrywa się w kilku kolejnych, prawie identycznych łóżkach (ujęcia kręcone były bez oficjalnego pozwolenia, aż do momentu ich przerwania przez personel sklepu).

W projekcie Zestaw drzewodom nie uczestniczyła rodzina artysty. Powstał on z myślą o przestrzeni pawilonu izraelskiego w Giardini di Castello w Wenecji. Jest to instalacja przestrzenna, której główny element stanowi złożone z drewnianych elementów wysokie drzewo (miejsce możliwej ucieczki przed niebezpieczeństwem lub w poszukiwaniu samotności). Film towarzyszący tej rzeźbie instruuje, jak z poszczególnych jej części zbudować niezbędne cywilizowanemu człowiekowi do życia sprzęty – stół, krzesło, łóżko… Co ciekawe, instrukcji udziela ubrany w hawajskie szorty, brodaty mężczyzna przypominający rozbitka/trapera lub eremitę/starotestamentowego proroka. Pierwsza identyfikacja bohatera mówi o czlowieku, który swoją krzątaniną stara się zagłuszyć samotność; druga — określa tego, który ucieka w odosobnienie od zgiełku zwykłego życia. Tę dwoistą postać gra sam artysta.

Budowanie domu to tworzenie bezpiecznej przestrzeni, ale też proces zawłaszczania ziemi (projekt bywa interpretowany jako osobisty komentarz artysty do historii żydowskiego osadnictwa i konfliktu izraelsko-palestyńskiego w Strefie Gazy). Przerabianie jednej rzeczy na drugą, niszczenie, aby zbudować, składanie znalezionych elementów w nowe całości, zmiana funkcji przedmiotów (stolarka, majsterkowanie często pojawiające się w twórczości Guya Ben-Nera), mogą być rozumiane jako wyśmianie idei „zrób to sam” lub jako metafora sztuki, a szczególnie sytuacji współczesnego artysty, który wie, że „wszystko już było” i że może tylko powtarzać znane gesty, re-interpretować, przystosowywać, odnosić się do strategii swoich poprzedników (stąd częste w twórczości Ben-Nera odtworzenie/reenactment, którego efektem jest na przykład Dziki chłopiec). Może też czerpać inspirację ze świata prywatnych przeżyć.            

Bohaterami filmu najnowszej pracy Guya Ben-Nera pt. Druga natura są zwierzęta i ludzie. Kruk i lis – pamiętacie, co się im przytrafiło w związku z serem? Historie budowane przez artystę są z reguły dowcipne i przewrotne. Możemy więc przypuszczać, że ta również okaże się o wiele bardziej skomplikowana...