Abraham Ostrzega

19.01 – 05.03.2017 Abraham Ostrzega

Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

artyści: Hubert Czerepok, Małgorzata Niedzielko, Katarzyna Rotkiewicz-Szumska, Krzysztof Wojciechowski oraz Abraham Ostrzega
kuratorzy: Hanna Wróblewska (Zachęta), Michał Laszczkowski (Fundacja Dziedzictwa Kulturowego)
współpraca: Julia Leopold, Aleksandra Zientecka
identyfikacja wizualna wystawy, projekt mapy: Jakub de Barbaro
organizatorzy: Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie oraz Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki

Punktem wyjścia wystawy jest twórczość żydowskiego rzeźbiarza i animatora kultury działającego w przedwojennej Warszawie — Abrahama Ostrzegi (ur. 1889). Uczeń Henryka Kuny znany był przede wszystkim jako autor rzeźby sepulkralnej — nagrobków, z których kilkadziesiąt przetrwało na Cmentarzu Żydowskim na Woli. Zginął w Treblince w 1942 roku.

Fundacja Dziedzictwa Kulturowego przeprowadziła jesienią ubiegłego roku renowację 24 nagrobków jego autorstwa na Cmentarzu Żydowskim na Woli. Fundusze pozyskano z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach przygotowań do obchodów 75-lecia Akcji Reinhardt. Dzięki pracy zespołu konserwatorskiego złożonego z absolwentów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierownictwem Magdaleny Olszowskiej, w składzie: Marta Banaś, Kalina Marzec, Damian Pisarski, pracujących pod nadzorem profesora Janusza Smazy, nagrobki — niektóre już bardzo zniszczone — odzyskały nie tylko swą pierwotną formę rzeźbiarską, ale też inskrypcje upamiętniające zmarłych.

Swoistą puentą tych działań jest wystawa współczesnych artystów w Zachęcie. Choć nie ma na niej rzeźb Abrahama Ostrzegi, jego postać jest obecna — także jako figura „artysty” o tradycyjnym warsztacie i wykształceniu, umiarkowanie (ale jednak) wprowadzającego do swej twórczości elementy modernistyczne. Ostrzega był aktywnym uczestnikiem życia artystycznego, działaczem zarówno środowisk żydowskich (Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych), jak i polskich (Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych). Jego nazwisko przewija się w różnych materiałach archiwalnych, choć rzadko na pierwszym planie. Jedyny „monograficzny” katalog, który sam wydał, był jednocześnie drukiem reklamowym jego Atelier Zdobnictwa Artystycznego, prospektem możliwych do zamówienia nagrobków. Był bohaterem jednego artykułu Władysława Zambrzyckiego w „Tygodniku Ilustrowanym” oraz jednego eseju-wywiadu Isaaca Bashevisa Singera.

Co dziś intryguje w tej postaci?

Po pierwsze: związki Ostrzegi z Zachętą. Artysta zadebiutował w tych murach w 1910 roku, potem wystawiał na licznych Salonach TZSP (głównie gipsowe główki i popiersia), a od 1925 roku był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.

Po drugie: próba przekraczania pewnych granic w sztuce. Ostrzega wprowadzał do nagrobków motywy figuralne, co spotykało się z protestami ortodoksyjnych przedstawicieli Gminy Żydowskiej. Próbował omijać ten zakaz, „skupiając się na ekspresji postaci” lub ukrywając twarze z tyłu macewy, ale też zdarzyło się, że kilkakrotnie twarze i dłonie zostały skute lub zatarte. W literaturze podaje się, że albo niszczono fragmenty tych nagrobków potajemnie, albo do takich ingerencji zmuszono samego autora.

Po trzecie: podejmowane przez artystę próby tworzenia ikonografii nowopowstającego państwa, a także jego projekty monumentów. Ostrzega był m.in. autorem niezachowanej tablicy upamiętniającej prezydenta Gabriela Narutowicza. Próbował też swych sił w projektowaniu pomników. Z fotografii znane są dwa projekty: Zjednoczenia Polski z figurą Józefa Piłsudskiego oraz pomnik Ludwika Zamenhofa w formie wieży Babel zwieńczonej sylwetką gryfa z gwiazdą Esperanto, przeznaczony dla Białegostoku (gdzie zresztą artysta uczył się za młodu w szkole żydowskiej).

Ostrzega trafił do getta, gdzie m.in. kamienne bloki z pracowni wykorzystywał do produkcji osełek w spółdzielni, którą założył z innym artystą — Władysławem Weintraubem. Wywieziony do Treblinki, zginął tam jak wielu innych artystów żydowskich. Najbardziej znany jako twórca nagrobków, sam został jedną z tysięcy ofiar bez grobu.

Do udziału w wystawie zaproszona została czwórka artystów z różnych generacji i działających w różnych mediach, którzy w autorski sposób zmierzyli się z historią Abrahama Ostrzegi.

Hubert Czerepok (ur. 1973) — autor obiektów, filmów i fotografii. Na wystawę przygotował instalację świetlną na fasadę Zachęty: imię i nazwisko żydowskiego rzeźbiarza (jednocześnie tytuł projektu) wpasowane zostało w tympanon Zachęty, zastępując napis „Artibus” i poszerzając zbiór nazwisk już obecnych na fasadzie.

Małgorzata Niedzielko (ur. 1959) — rzeźbiarka. Stworzyła model zaginionego modelu jednego z dwóch projektów pomnikowych Abrahama Ostrzegi — pomnika ku czci twórcy języka esperanto Ludwika Zamenhofa, który miał stanąć w Białymstoku. Projekt nie został zrealizowany, choć podobno w miejscu jego usytuowania wkopano dokument erekcyjny. Ostatecznie pomnik Zamenhofa w zupełnie innej formie (popiersie) i w innej części miasta postawiono prawie 50 lat później. Model Ostrzegi znany jest tylko ze słabej jakości fotografii, a zatem model Małgorzaty Niedzielko w jakiejś części został pomyślany od nowa. Pierwsza próba tej rekonstrukcji została zrobiona na wystawę Czysty język w Galerii Arsenał w Białymstoku (kuratorka: Agata Chinowska). Druga, nieco większa wykonana została teraz — już po dokładnym obejrzeniu konserwowanych nagrobków Ostrzegi i zapoznaniu się z używanym przez niego słownikiem rzeźbiarskim.

Krzysztof Wojciechowski (ur. 1947) — artysta tworzący w obszarze fotografii, zajmujący się czarno-białą, tzw. czystą fotografią, autor obiektów i instalacji fotograficznych. Na wystawie przywołuje swój cykl zdjęć rozpoczęty w latach dziewięćdziesiątych na cmentarzu żołnierzy radzieckich na Ochocie — dokumentujący proces odzyskiwania tożsamości poległych żołnierzy. Identyczne surowe słupki — numery na kwaterach — zostają oznaczone przez rodziny tabliczkami, na których prócz nazwisk, pochodzenia, dat pojawiają się także zdjęcia twarzy. Utrzymane w różnych formatach, wykonane z różnych materiałów i o różnych napisach, personalizują dotąd jednakowe kwatery. „Ludzie sprowadzeni do numerów zajmują mniej miejsca” — komentuje artysta tę walkę o przywracanie wizerunku i twarzy.

Katarzyna Rotkiewicz-Szumska (dyplom w 1983 na wydziale malarstwa i grafiki PWSSP w Gdańsku) — malarka i współtwórczyni Teatru Cinema z siedzibą w Michałowicach. Na wystawę przygotowała mobilną instalację malarską — rodzaj symbolicznego pomnika dla Abrahama Ostrzegi. Obrazy zainspirowane są fragmentami nagrobków Ostrzegi, zwłaszcza motywem skrzydeł i piór. Oprócz tego powstały serie portretów klientów Ostrzegi (tych anonimowych, i tych znanych), którzy zamawiali u niego nagrobki rodzinne.

Pod koniec wystawy odbędzie się w Zachęcie jednodniowa konferencja według koncepcji profesora Jerzego Malinowskiego Wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi, organizowana we współpracy z Polskim Instytutem Studiów nad Sztuką Świata.

 

Nagrobki autorstwa Abrahama Ostrzegi na Cmentarzu Żydowskim

Wystawa w Zachęcie stanowi dopełnienie projektu restauracji nagrobków Abrahama Ostrzegi na Cmentarzu Żydowskim. Chcemy, by widzowie oglądali je w naturalnym otoczeniu. Dlatego zapraszamy do odwiedzenia Cmentarza Żydowskiego.

Cmentarz Żydowski w Warszawie

ul. Okopowa 49/51

cmentarz jest dostępny dla zwiedzających:
poniedziałek – czwartek: 10–17:00 (w okresie jesienno-zimowym do zmroku)
piątek: 9–13
sobota oraz dni świąt żydowskich: nieczynne
niedziela: 11–16

Bilet do Zachęty będzie upoważniał do zwiedzania cmentarza, zaś cegiełka/wejściówka z Cmentarza Żydowskiego będzie jednocześnie biletem wstępu do galerii.

Konferencja:

Wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi

2 marca 2017
Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki
sala multimedialna (wejście od ul. Burschego)
wstęp wolny

Konferencja zorganizowana we współpracy z Polskim Instytutem Studiów nad Sztuką Świata (PISnSŚ)

10.00

Wprowadzenie
prof. Jerzy Malinowski (PISnSŚ, UMK)

  • więcej

    Jerzy Malinowski, prof. zwyczajny, prezes Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata w Warszawie, kierownik Zakładu Historii Sztuki Nowoczesnej i Pracowni Sztuki Orientu Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Były wicedyrektor Instytutu Sztuki PAN i Muzeum Narodowego w Warszawie. Zajmuje się sztuką XIX i XX wieku (publikacje m.in. Sztuka i nowa wspólnota. Zrzeszenie Artystów „Bunt”, 1991,  Malarstwo polskie XIX wieku, 2003), sztuką Żydów polskich (m.in. Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX wieku, 2000; W kręgu Ecole de Paris. Malarze żydowscy z Polski, 2005) i sztuką Azji. Autor i współautor wielu wystaw (m.in. Kisling i jego przyjaciele, Muzeum Narodowe w Warszawie, 1997).  Kieruje projektem NPRH „Korpus dzieł Henryka Siemiradzkiego”.

Sesja I

10.15–12.15

Wokół cmentarza
moderator: prof. Jerzy Malinowski

O żydowskim cmentarzu — zakazy, nakazy, zwyczaje
Jan Jagielski (ŻIH)

  • więcej

    Jednym z najważniejszych zadań powstających na ziemiach polskich gmin żydowskich było uzyskanie miejsca na założenie cmentarza. Jego usytuowanie zależało nie tylko od żydowskich nakazów religijnych, ale także od warunków, na jakich Żydzi zostali przyjęci do miast. Cmentarze mieściły się w murach miast, nierzadko przy synagogach, a z braku miejsca poza jego murami. Znikały wraz z likwidacją gmin żydowskich, gdy miasta otrzymywały przywilej de non tolerandis Judaeis.

    Część cmentarzy została zniszczona w czasie okupacji hitlerowskiej, a nagrobków użyto do brukowania dróg i ulic. Po wojnie opuszczone cmentarze stały się źródłem kamienia budowlanego. Według wyliczeń z 1994 roku w Polsce posiadamy dane o 1056 cmentarzach żydowskich. Około 150 wpisanych jest do rejestru zabytków, jedynie na dziesięciu odbywają się pochówki.

    Jan Jagielski, pracuje w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie, kierownik działu dokumentacji zabytków kultury materialnej Żydów polskich. Działacz Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Autor książek: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej, 1996; Niezatarte ślady getta warszawskiego, 2008; współautor (wraz z Eleonorą Bergman) książki Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce, 1996.

O życiu i twórczości Abrahama Ostrzegi
dr Urszula Makowska (IS PAN)

  • więcej

    Kariera artystyczna i losy Abrahama Ostrzegi pozwalają widzieć w nim reprezentanta inteligencji twórczej polskich Żydów, działającej w Warszawie w pierwszym czterdziestoleciu XX wieku. Jak wielu przedstawicieli tej formacji, Ostrzega pochodził z niezamożnej rodziny, która zapewniła mu religijne wychowanie, i której musiał się przeciwstawić, wybierając zawód artysty. Był współtwórcą nowoczesnej kultury żydowskiej, świeckiej, otwartej na tendencje europejskie i świadomej swojej odrębności, a opozycyjnej wobec obu wcześniejszych nurtów — asymilatorskiego i tradycyjnego, kształtowanego przez zasady i dziedzictwo estetyczne judaizmu. Rzeźbiarska twórczość Ostrzegi, znana dziś fragmentarycznie, obrazuje powstawanie owej nowej sztuki: szukanie języka wypowiedzi pomiędzy formami akademickimi i awangardowymi, próbę pogodzenia pierwiastków tradycji żydowskiej z treściami uniwersalnymi. Ostrzega działał w środowisku plastyków i literatów, brał udział we wspólnych wystawach i przedsięwzięciach artystycznych. Wspólnotowy charakter miała także codzienna egzystencja rzeźbiarza w warszawskim getcie i jego droga na śmierć.

    Urszula Makowska, historyczka sztuki, pracuje w zespole autorsko-redakcyjnym Słownika artystów polskich i obcych w Polsce w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie. Zajmuje się głównie sztuką polską XIX i pierwszej połowy XX wieku, a zwłaszcza jej marginesami i pograniczami.

Ohel trzech pisarzy
dr Renata Piątkowska (MHŻP, PISnSŚ)

  • więcej

    Ohel (Mauzoleum) Trzech Pisarzy: I. L. Pereca, I. Dinezona i S. An-skiego na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie jest najważniejszym dziełem Abrahama Ostrzegi i najważniejszym pomnikiem żydowskim wzniesionym w międzywojennej Polsce.
    Ten pomnik ku czci wielkich postaci literatury i kultury żydowskiej w formie rzeźby nagrobnej był jedyną możliwą dla społeczności żydowskiej w II Rzeczypospolitej formą upamiętnienia wybitnych przedstawicieli kultury narodowej.

    W wystąpieniu Ohel Trzech Pisarzy zostanie ukazany w kontekście sztuki żydowskiej (oraz innych prac Ostrzegi), przedstawione też zostaną okoliczności towarzyszące budowie pomnika, jak również uroczystość jego odsłonięcia w 1925 roku, która była świętem i manifestacją żywotności kultury żydowskiej w Polsce.

    Renata Piątkowska, historyczka sztuki, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, zajmuje się sztuką i kulturą żydowską. Autorka licznych artykułów i publikacji, m.in. Między Ziemiańską a Montparnasse’em. Roman Kramszyk (Warszawa 2004). Od 1999 roku pracuje w Muzeum Historii Żydów Polskich, obecnie jako główna kuratorka zbiorów.

Problemy w konserwacji rzeźby nagrobnej Abrahama Ostrzegi
Magdalena Olszowska

  • więcej

    Jesienią 2016 roku Fundacja Dziedzictwa Kulturowego przeprowadziła renowację 21 nagrobków autorstwa Abrahama Ostrzegi  na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej. W grupie nagrobków wymagających interwencji konserwatorskiej znalazły się nagrobki o formach architektonicznych, z najbardziej znanym Mauzoleum Trzech Pisarzy, nagrobki w stylu „biblijnym” wykorzystujące motywy ornamentów roślinnych i figury zwierząt oraz ekspresjonistyczne nagrobki z motywami figuralnymi. Największą grupę pomników nagrobnych stanowią pomniki wykonane z piaskowca, ale również marmuru krystalicznego i granitu, o bardzo złym stanie zachowania. Powierzchnię kamienia pokrywały nawarstwienia biologiczne oraz powierzchniowe barwy czarnej, silnie scalone z podłożem, czego wynikiem była postępująca degradacja podłoża kamiennego. Nagrobki posiadały różnej wielkości ubytki formy, również widoczne ślady postrzałów z czasów II wojny. Fundamenty, jak również dolne elementy kamienne, znajdowały się pod warstwą humusu i ziemi oraz miejscowo przerośniętych korzeni drzew. W wystąpieniu poruszone zostaną tematy związane z przebiegiem prac konserwatorskich: sposobem i technologią ustabilizowania fundamentów, metodami oczyszczania i usuwania nawarstwień z powierzchni kamienia oraz uzupełnień ubytków.

    Magdalena Maria Olszowska, konserwatorka rzeźby kamiennej i elementów architektury. Ukończyła Wydział Artystyczny Uniwersytet Marie Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2005). Studiowała konserwację w Akademii Sztuk Pięknych i Wzornictwa w Bratysławie. Ukończyła konserwację rzeźby w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (2009). W ostatnich latach realizowała prace przy obiektach zabytkowych (m.in. konserwacja i restauracja zabytków stanowiących wyposażenie ruchome archikatedry pw. Św. Jana Chrzciciela w Warszawie, kamiennych elementów architektonicznych i rzeźbiarskich oraz rzeźb z tarasu północnego w Pałacu na Wodzie w Łazienkach Królewskich w Warszawie, konserwacja i restauracja nagrobków Abrahama Ostrzegi na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie).

Sesja II

12.30–14

Wokół pomnika
moderatorka: dr Renata Piątkowska

Niezrealizowane idee. Projekty żydowskich pomników przed 1939 rokiem
dr Tamara Sztyma (MHŻP, PISnSŚ)

  • więcej

    W referacie omówione zostanie kilka ważnych, lecz niezrealizowanych projektów pomników autorstwa żydowskich rzeźbiarzy, jakie powstały od końca XIX wieku do wybuchu II wojny światowej. Artyści wywodzący się ze środowiska żydowskiego zainteresowali się rzeźbą stosunkowo późno, w drugiej połowie XIX wieku. Za prekursora w tej dziedzinie należy uznać Marka Antokolskiego, którego śladami podążyło młodsze pokolenie twórców. Ich prace zakorzenione były w dominujących artystycznych nurtach epoki, lecz wielu poszukiwało sposobów, aby w twórczości wyrazić także swoją żydowską tożsamość, np. poszukując historiozoficznych metafor żydowskiego losu lub nawiązując do ideologii syjonistycznej. Niektórzy pragnęli tworzyć publiczne pomniki, które mogłyby wzmacniać narodowego ducha. Choć większość tych zamierzeń pozostała jedynie wizjonerskimi marzeniami, ich analiza pozwala odkryć bogactwo narodowych i kulturowych idei krążących wówczas w społeczności żydowskiej w Europie Środkowo-Wschodniej. Geneza i losy podobnych projektów pozwalają również na wyciągnięcie interesujących wniosków na temat miejsca artystów żydowskich w społeczeństwie oraz roli sztuki w społeczności żydowskiej.

    Tamara Sztyma, absolwentka historii sztuki Uniwersytetu Warszawskiego oraz Podyplomowego Ośrodka Studiów Żydowskich w Oxfordzie. Od 2008 roku pracuje w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, najpierw jako współkuratorka galerii międzywojennej wystawy stałej, obecnie jako kuratorka w dziale wystaw.

Wieża Babel w Białymstoku?
Teresa Śmiechowska (ŻIH, PISnSŚ)

  • więcej

    Znakomita twórczość rzeźbiarska Abrahama Ostrzegi znana jest głównie z rzeźby nagrobnej. Mało kto wie, że twórca nagrobków zachowanych na cmentarzach żydowskich w Warszawie i Łodzi był autorem również nielicznych rzeźb pomnikowych. Dwa znaczące gipsowe projekty jego pomników znane są tylko z fotografii. Pierwszym jest monument Zjednoczenia Polski (z figurą Józefa Piłsudskiego), drugim pomnik w formie Wieży Babel poświęcony Ludwikowi Zamenhofowi. Ostrzega zaprojektował go dla Białegostoku, miejsca urodzenia twórcy esperanto. Nie są nam znane historyczne świadectwa, które pozwoliłyby rozpoznać szczegóły tego przedsięwzięcia: Skąd się wzięła się koncepcja pomnika w takiej formie? Czy był to pomysł Komitetu Budowy Pomnika Ludwika Zamenhofa, powołanego przez wieloletniego przewodniczącego Towarzystwa Esperantystów w Białymstoku Jakuba Szapiro, czy projekt monumentu zaproponował sam Ostrzega?

    W swoim wystąpieniu odniosę się również do Wieży Babel jako symbolu, jak również znaczenia i recepcji projektu Ostrzegi na wystawie Czysty język w Galerii Arsenał w Białymstoku w 2015 roku.

    Teresa Śmiechowska, historyczka sztuki, kuratorka wystaw, doktorantka w Instytucie Sztuki PAN. Zajmując się twórczością artystów pochodzenia żydowskiego, interesuje się zagadnieniami związanymi z pamięcią kulturową w odniesieniu do historii i współczesnej kultury wizualnej. Obecnie pełni funkcję kustosza w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma.

Nie od razu pomnik zbudowano... Dzieje idei budowy pomnika Ludwika Zamenhofa w Białymstoku
Wiesław Wróbel (Biblioteka Uniwersytecka im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku)

  • więcej

    Referat poświęcony dziejom idei budowy pomnika Ludwika Zamenhofa w Białymstoku. Obejmować będzie przede wszystkim fakty związane z pojawieniem się pierwszej idei budowy pomnika według projektu Abrahama Ostrzegi na początku lat 30. XX wieku oraz z trudnymi staraniami o realizację pomnika w latach 1959–1973, zwieńczonymi powstaniem monumentu z popiersiem Zamenhofa autorstwa rzeźbiarza Jana Kucza. Zostaną w nim omówione najważniejsze pomysły na realizację monumentu Zamenhofa w jego rodzinnym mieście, ze szczególnym uwzględnieniem autorów pomysłów, okoliczności ich pojawienia się oraz kontrowersji, jakie te pomysły wzbudziły.
    Wiesław Wróbel, ukończył historię na Uniwersytecie w Białymstoku, kierownik Zbiorów Specjalnych i Pracowni Digitalizacji Zbiorów w Bibliotece Uniwersyteckiej im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku. Zajmuje się historią regionalną, ze szczególnym naciskiem na przeszłość Białegostoku przed 1939 roku. Autor lub współautor kilku książek poświęconych wybranym tematom z przeszłości miasta.

Sesja III

15.30–17.30

Wokół problemu obrazowania
moderatorka: dr Tamara Sztyma

Środowisko rzeźbiarzy związanych z warszawską ASP
dr Anna Rudzka (ASP)

  • więcej

    Z prowadzonej przez Tadeusza Breyera w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych w latach 1923–1939 pracowni wyszło wielu uznanych polskich rzeźbiarzy. Ich twórczość przesądziła w znacznej mierze o obliczu rzeźby polskiej jeszcze przez długi czas po II wojnie światowej. Program nauczania obejmował nie tylko zadania stricte rzeźbiarskie, ale również rzeźbę monumentalną, ćwiczenia w Pracowni Kompozycji Brył i Płaszczyzn oraz w Pracowni Technik Metalowych, co dawało studentom wszechstronne przygotowanie zawodowe.

    Studenci i absolwenci pracowni tworzyli środowisko związane zarówno poprzez wspólne zadania i realizacje, jak też i na gruncie towarzyskim. Działali w Spółdzielni Forma i Bloku Zawodowych Artystów Plastyków. Wielu z nich, niesłusznie zakwalifikowanych jako „twórcy socrealistyczni”, zostało wykluczonych ze współczesnej narracji o dziejach rzeźby polskiej. Czy mimo upływu czasu, zniszczeń wojennych i rozproszenia obiektów możliwe jest przywrócenia pamięci o niesłusznie zapomnianych rzeźbiarzach?

    Maria Anna Rudzka, historyczka sztuki, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1996 roku wykładowczyni w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Zajmuje się rzeźbą I połowy XX wieku (doktorat poświęcony pracowni rzeźbiarskiej Tadeusza Breyera w warszawskiej ASP). Autorka publikacji naukowych i popularyzatorskich, kuratorka i współorganizatorka wystaw. Wiceprzewodnicząca Zespołu ds. Warszawskich Historycznych Pracowni Artystycznych, członek Komisji Konkursowej Departamentu Emisyjno-Skarbcowego NBP.

Postać i anioł w rzeźbie Abrahama Ostrzegi: złamanie zakazu obrazowania w żydowskiej sztuce nagrobnej czy kontynuacja tradycji wskazywania poza siebie?
Zuzanna Benesz-Goldfinger (ŻIH)

  • więcej

    Jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na sztukę żydowską był biblijny zakaz przedstawiania wizerunków, ujęty w Księdze Wyjścia i Księdze Powtórzonego Prawa. Pomiędzy odnoszącymi się do zakazu dwoma cytatami odnajdujemy jednak szczegółowy opis Arki Przymierza i przebłagalni, którą miały chronić złote posągi cherubów o rozpostartych skrzydłach. W swojej instrukcji co do wyglądu Arki Przymierza i zobrazowania pół-ludzi, pół-aniołów, Bóg niejako sam zachęca człowieka do złamania wcześniejszego zakazu. Ta wywodząca się z Tory sprzeczność znajduje odzwierciedlenie w zróżnicowanym podejściu do zakazu przedstawiania w żydowskiej sztuce sakralnej. Rozwiązaniem pośrednim z czasem stały się przedstawienia symboliczne, wskazujące poza siebie i będące aluzją do ukrytych w obrazie treści.

    Czy przedstawienia postaci, aniołów, cherubinów w rzeźbie nagrobnej Abrahama Ostrzegi są rewolucyjne dla żydowskiej sztuki nagrobnej, czy stanowią kontynuację tradycji wskazywania poza siebie? Odnosząc się do przekazu Biblii, Księgi Zohar i ludowych wyobrażeń na temat sfery zaświatów, podjęta zostanie próba interpretacji wybranych prac Ostrzegi — artysty uznawanego za kontrowersyjnego w kręgu przedwojennego warszawskiego środowiska ortodoksji.

    Zuzanna Benesz-Goldfinger, absolwentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Przygotowuje pracę magisterską z historii sztuki na temat zakazu obrazowania w judaizmie na przykładzie twórczości Abrahama Ostrzegi. Wcześniej związana z działem edukacji Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz działem zbiorów Zachęty; od 2017 roku pracuje w dziale sztuki Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma.

Rzeźby Marka Szwarca w latach 1910–1958: neoklasycyzm ekspresjonizm–synteza
prof. Eleonora Jedlińska (UŁ; PISnSŚ)

  • więcej

    dr hab. Eleonora Jedlińska, historyczka sztuki, pracowała w Muzeum Narodowym w Poznaniu i Muzeum Sztuki w Łodzi. Profesor w katedrze historii sztuki Uniwersytetu Łódzkiego, prezes Łódzkiego Oddziału Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata, członkini European Association of Jewish Studies oraz World Union Jewish Studies z siedzibą w Jerozolimie. Autorka m.in. Sztuka po Holocauście, 2001; Polska sztuka współczesna w amerykańskiej krytyce artystycznej w latach 1984–2002, 2005; Powszechna Wystawa Światowa w Paryżu w 1900 roku. Splendory Trzeciej Republiki, 2015 oraz kilkudziesięciu artykułów poświęconych sztuce artystów żydowskich i pamięci Zagłady. W druku monografia Marek Szwarc (1892–1958): artysta dwóch światów oraz poświęcona sztuce współczesnej Kształty pamięci.

Metaloplastyka żydowska w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (Boris Schatz, Marek Szwarc, Chaim Hanft, Joachim Kahane)
Joanna Turowicz (we współpracy z Muzeum Rzeźby im. X. Dunikowskiego w Królikarni)

  • więcej

    Podążając za inspirującą myślą badaczy z kręgu tzw. nowej muzeologii i nowej historii sztuki, traktuję instytucję muzeum jako miejsce nie tyle kontemplacji, co interpretacji i tworzenia kanonu. W Muzeum Narodowym w Warszawie tylko niewielka część ogromnej kolekcji dostępna jest dla publiczności na wystawach stałych. Do pewnego stopnia sytuację tę zmieniają wystawy czasowe, prezentujące dzieła na co dzień poukrywane w magazynach. Jakie miejsce w tym muzealnym zbiorze zajmują dzieła takich artystów, jak Marek Szwarc, Chaim Hanft czy Joachim Kahane? Przedwojenne płaskorzeźby wykonane w trudnej technice repusowania nawiązują do bogatej tradycji żydowskiego rzemiosła artystycznego, którego rozkwit od czasów nowożytnych można łączyć z wymogami kultu i talmudycznym zakazem obrazowania. W jaki sposób dzieła te zasiliły muzealną kolekcje? Czy traktowane były jako pewna całość – charakterystyczna grupa prac z dwudziestolecia międzywojennego? I wreszcie – co na tym przykładzie można powiedzieć o strategiach kolekcjonerstwa instytucjonalnego?

    Joanna Turowicz, historyczka i krytyczka sztuki, autorka filmów dokumentalnych, kuratorka wystaw, autorka wielu publikacji o sztuce i kulturze wizualnej oraz wywiadów z twórcami. Od 2004 roku współpracuje z Telewizją Polską, realizując audycje, reportaże i filmy dokumentalne. Wraz z Anną Zakrzewską wyreżyserowała filmy o Alinie Szapocznikow (2009) oraz duecie KwieKulik (2011). W latach 2014–2015 stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Prezydenta m.st. Warszawy.

Powiązane materiały
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Spotkanie wokół publikacji o sztuce żydowskiej Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - wprowadzenie prof. Jerzego Malinowskiego
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - O żydowskim cmentarzu — zakazy, nakazy, zwyczaje, wykład Jana Jagielskiego
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - O życiu i twórczości Abrahama Ostrzegi, wykład dr Urszuli Makowskiej
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Ohel trzech pisarzy, wykład dr Renaty Piątkowskiej
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Problemy w konserwacji rzeźby nagrobnej Abrahama Ostrzegi, wykład Magdaleny Olszowskiej
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Niezrealizowane idee. Projekty żydowskich pomników przed 1939 rokiem, wykład dr Tamary Sztymy
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Wieża Babel w Białymstoku?, wykład Teresy Śmiechowskiej
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Nie od razu pomnik zbudowano... Dzieje idei budowy pomnika Ludwika Zamenhofa w Białymstoku, wykład Wiesława Wróbla
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Środowisko rzeźbiarzy związanych z warszawską ASP, wykład dr Anny Rudzkiej
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Postać i anioł w rzeźbie Abrahama Ostrzegi: złamanie zakazu obrazowania w żydowskiej sztuce nagrobnej czy kontynuacja tradycji wskazywania poza siebie? wykład Zuzanny Benesz-Goldfinger
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Rzeźby Marka Szwarca w latach 1910–1958: neoklasycyzm ekspresjonizm–synteza, wykład prof. Eleonory Jedlińskiej
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / audio
    Abraham Ostrzega
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi - Metaloplastyka żydowska w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (Boris Schatz, Marek Szwarc, Chaim Hanft, Joachim Kahane), wykład Joanny Turowicz
  • Grafika obiektu: Zachęta. Luty, marzec, kwiecień 2017
    mediateka / foldery / teksty
    Zachęta. Luty, marzec, kwiecień 2017
    Magazyn
  • Grafika obiektu: Rozmieszczenie nagrobków zrealizowanych przez Abrahama Ostrzegę na Cmentarzu Żydowskim przy Okopowej
    mediateka / foldery / teksty
    Rozmieszczenie nagrobków zrealizowanych przez Abrahama Ostrzegę na Cmentarzu Żydowskim przy Okopowej
  • Grafika obiektu: Rozmieszczenie nagrobków zrealizowanych przez Abrahama Ostrzegę na Cmentarzu Żydowskim przy Okopowej (wersja angielska)
    mediateka / foldery / teksty
    Rozmieszczenie nagrobków zrealizowanych przez Abrahama Ostrzegę na Cmentarzu Żydowskim przy Okopowej (wersja angielska)
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / plakaty
    Abraham Ostrzega
  • Grafika obiektu: Abraham Ostrzega
    mediateka / wideo dokumentacja
    Abraham Ostrzega
Powiązane wydarzenia
  • Grafika wydarzenia: Wieża Babel. Warsztaty z cyklu „Co robi artysta?” dla rodzin z dziećmi z autyzmem
    21.01.2017 (SOB) 12:30
    Wieża Babel. Warsztaty z cyklu „Co robi artysta?” dla rodzin z dziećmi z autyzmem
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Śladami rzeźb Abrahama Ostrzegi. Oprowadzanie kuratorskie Michała Laszczkowskiego
    22.01.2017 (ND) 12:00
    Śladami rzeźb Abrahama Ostrzegi. Oprowadzanie kuratorskie Michała Laszczkowskiego
    Cmentarz Żydowski przy Okopowej (brama główna)Cmentarz Żydowski przy Okopowej (brama główna)
  • Grafika wydarzenia: Wieża Babel. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    22.01.2017 (ND) 12:30
    Wieża Babel. Warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    Zachęta / sala warsztatowa (wejście przez hol główny)Zachęta / sala warsztatowa (wejście przez hol główny)
  • Grafika wydarzenia: W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne.
    03.02.2017 (PT) 17:00
    W piątek o piątej. Oprowadzanie tematyczne.
    Rzeźba wobec śmierci
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Sztuka dostępna. Spotkanie dla osób niewidomych na wystawie „Abraham Ostrzega”
    08.02.2017 (ŚR) 17:00
    Sztuka dostępna. Spotkanie dla osób niewidomych na wystawie „Abraham Ostrzega”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Sztuka dostępna. Spotkanie dla osób niesłyszących na wystawie „Abraham Ostrzega”
    15.02.2017 (ŚR) 18:00
    Sztuka dostępna. Spotkanie dla osób niesłyszących na wystawie „Abraham Ostrzega”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Spotkanie wokół publikacji o sztuce żydowskiej Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata
    17.02.2017 (PT) 18:00
    Spotkanie wokół publikacji o sztuce żydowskiej Polskiego Instytutu Studiów nad Sztuką Świata
    Zachęta / Księgarnia ArtystycznaZachęta / Księgarnia Artystyczna
  • Grafika wydarzenia: Budujemy wieżę marzeń. Zimowe warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    21.02.2017 (WT) 12:00
    Budujemy wieżę marzeń. Zimowe warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Budujemy wieżę marzeń. Zimowe warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    22.02.2017 (ŚR) 14:00
    Budujemy wieżę marzeń. Zimowe warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Budujemy wieżę marzeń. Zimowe warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    23.02.2017 (CZW) 14:00
    Budujemy wieżę marzeń. Zimowe warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Budujemy wieżę marzeń. Zimowe warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    24.02.2017 (PT) 12:00
    Budujemy wieżę marzeń. Zimowe warsztaty rodzinne towarzyszące wystawie „Abraham Ostrzega”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi
    02.03.2017 (CZW) 10:00
    Konferencja wokół życia i twórczości Abrahama Ostrzegi
    Zachęta | sala kinowa (wejście od ul. Burschego, schodkami w górę)sala kinowa
  • Grafika wydarzenia: Oprowadzanie kuratorskie Hanny Wróblewskiej po wystawie „Abraham Ostrzega”
    05.03.2017 (ND) 12:15
    Oprowadzanie kuratorskie Hanny Wróblewskiej po wystawie „Abraham Ostrzega”
    Zachęta – Narodowa Galeria SztukiZachęta
  • Grafika wydarzenia: Spotkanie wokół tomu  „Abraham Ostrzega i żydowskie środowisko artystyczne”
    08.06.2018 (PT) 18:00
    Spotkanie wokół tomu „Abraham Ostrzega i żydowskie środowisko artystyczne”
    Zachęta / Księgarnia ArtystycznaZachęta / Księgarnia Artystyczna

Informacje

Abraham Ostrzega
19.01 – 05.03.2017

Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
pl. Małachowskiego 3, 00-916 Warszawa
Zobacz na mapie

Godziny otwarcia:
wtorek – niedziela godz. 12–20
czwartek – wstęp wolny    
kasa biletowa czynna do godziny 19.30   

Wystawa zorganizowana została w ramach obchodów 75 rocznicy Aktion Reinhard i Zagłady Żydów Polskich dokonanej przez niemiecką III Rzeszę

Organizatorzy:
FDKgmina żydowskaZachęta

Prace konserwatorskie sfinansowane ze środków:
MKiDN

Współorganizator sesji naukowej:
PISNSS