Architektura i władza. Wokół 14. Międzynarodowej Wystawy Architektury w Wenecji – la Biennale di Venezia. Sesja wykładowa i dyskusja z udziałem Ole Boumana

W kontekście tegorocznego Biennale Architektury w Wenecji, którego kuratorem jest Rem Koolhaas, oraz wystawy w Pawilonie Polskim „Figury niemożliwe” zapraszamy do debaty na temat związków architektury i polityki w ostatnim stuleciu. Choć władza bywa sprawowana przez różne – mniej lub bardziej widoczne – podmioty i ośrodki, to ciągle potrzebuje swej fizycznej reprezentacji, przestrzennej manifestacji. Chcemy przyjrzeć się ambiwalentnej relacji architektury z instytucjami władzy w okresie zaproponowanym przez Rema Koolhaasa: 1914–2014, począwszy od narodzin modernizmu, a kończąc we współczesności. Twórczość i wypowiedzi kuratora mogą posłużyć jako interesujący punkt wyjścia do krytycznego przyjrzenia się stanowi współczesnej architektury. Dlatego do rozmowy zaprosiliśmy m. in. Ole Boumana, wieloletniego dyrektora NAi i współzałożyciela wraz z Koolhaasem wpływowego magazynu „Volume”. Liczymy na żywą dyskusję!

organizator Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
współorganizator Instytut Architektury

18 października 2014 (sobota)

godz. 14.30
Michał Wiśniewski
Architektura jako działanie polityczne. Krakowski modernizm między wojnami

godz. 15
Dorota Jędruch
Papież w korytarzu władzy. Le Corbusier i polityka

godz. 15.30
Paweł Jaworski
Poza centrum. O architekturze niewidzialnej władzy

godz. 16
Artur Celiński
Bezwładza, czyli o administracyjnym budowaniu miasta

godz. 16.30
Ole Bouman
Architektura Władzy – Władza Architektury
wykład w języku angielskim

godz. 17.30
Magda Roszkowska
Biennale Urbana 2016

godz. 17.45
dyskusja
prowadzenie Dorota Leśniak-Rychlak

Ole Bouman – historyk architektury, redaktor, kurator i wykładowca głęboko zaangażowany we współczesny dyskurs architektoniczny. Były redaktor naczelny „Volume Magazine”, który jest wspólnym projektem Archis Foundation, think tanku AMO oraz Graduate School of Architecture, Planning and Preservation of Columbia University. W latach 2006–2012 był dyrektorem NAi – Netherlands Architecture Institute, największej instytucji architektonicznej na świecie. W 2013 roku został powołany na stanowisko dyrektora kreatywnego Shenzen Biennale of Urbanism and Architecture.

Artur Celiński – zastępca redaktora naczelnego „Res Publiki Nowej”, członek redakcji „Magazynu Miasta” i szef zespołu „DNA Miasta”, politolog. Inicjator i członek Zespołu ds. Miejskich Polityk Kulturalnych działającego przy Narodowym Centrum Kultury. Miejski aktywista – członek Kongresu Ruchów Miejskich, ekspert w dziedzinie polityki kulturalnej i znaczenia kultury dla rozwoju miast, promotor innowacji w zarządzaniu politykami publicznymi i wprowadzaniu narzędzi dialogu obywatelskiego.

Paweł Jaworski – urbanista i filozof. Członek Zarządu Fundacji Napraw Sobie Miasto oraz Towarzystwa Urbanistów Polskich o/Katowice. Współpracownik czasopisma „Autoportret” oraz Instytucji Kultury Katowice – Miasto Ogrodów. Współtwórca kolektywu MIASTOPROJEKT, który analizuje pojęcie miejskości, przyglądając się przemianom Katowic. Zajmuje się ponadto planowaniem przestrzennym i jego popularyzacją, teorią urbanistyki, analizą danych przestrzennych, projektowaniem partycypacyjnym, działaniami animacyjnymi w przestrzeni publicznej, filozofią oświecenia i antropologią filozoficzną.

Dorota Jędruch – absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, obecnie pracuje nad doktoratem, którego tematem są trzy modele społecznej architektury francuskiej w XX wieku reprezentowane przez Le Corbusiera, Émile’a Aillauda i Ricardo Bofilla. Pracowniczka Działu Edukacji Muzeum Narodowego w Krakowie. Współkuratorka wystaw: „Za-mieszkanie 2012. Miasto ogrodów, miasto ogrodzeń” (Muzeum Narodowe w Krakowie, 2012/2013), „Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza” (Muzeum Narodowe w Krakowie, 2013/2014),„ Impossible Objects” (Pawilon Polski na 14. Międzynarodowej Wystawie Architektury w Wenecji, 2014), „Monument. Architektura. Adolfa Szyszko-Bohusza” (Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, 2014). Członkini zarządu fundacji Instytut Architektury.

Michał Wiśniewski – historyk sztuki i architekt, interesuje się związkami architektury modernistycznej i polityki w kontekście Europy Środkowej. Wykładowca Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i kierownik Ośrodka Edukacji w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie. Stypendysta Fulbrighta (GSAPP, Columbia University, 2005–2006). Autor wielu opracowań i artykułów, a także dwóch monografii czołowych polskich architektów okresu międzywojennego: Ludwika Wojtyczki (2003) oraz Adolfa Szyszko-Bohusza (2013). Główny kurator wystawy „Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza” (Muzeum Narodowe w Krakowie, 2013/2014) i współautor wystaw: „Za-mieszkanie 2012. Miasto ogrodów, miasto ogrodzeń” (Muzeum Narodowe w Krakowie, 2012/2013), „Impossible Objects” (Pawilon Polski na 14. Międzynarodowej Wystawie Architektury w Wenecji, 2014), „Monument. Architektura. Adolfa Szyszko-Bohusza” (Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, 2014). Członek zarządu fundacji Instytut Architektury.

Magda Roszkowska – członkini zespołu Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana, redaktorka „Notesu.na.6.tygodni”.

Dorota Leśniak-Rychlak – redaktorka naczelna kwartalnika „Autoportret”, prezeska fundacji Instytut Architektury. Współkuratorka wystaw Instytutu Architektury oraz pokazu „Impossible Objects” (Pawilon Polski na 14. Międzynarodowej Wystawie Architektury w Wenecji, 2014).

Skróty poszczególnych wystąpień:

Michał Wiśniewski
Architektura jako działanie polityczne. Krakowski modernizm między wojnami

Okres dwudziestolecia to czas gwałtownej modernizacji społecznej, gospodarczej i politycznej, której ucieleśnieniem stała się ówczesna kultura, w tym architektura i urbanistyka. Narodziny nowego państwa zbiegają się w czasie z narodzinami nowego miasta oraz próbą kreacji nowego człowieka. Kraków jak wiele innych polskich miast stanął w tym okresie przed fundamentalnymi wyzwaniami cywilizacyjnymi, związanymi z wizją budowy nowoczesnej metropolii, mającej w zamyśle jej twórców stać się stolicą kresów południowo-zachodnich. Płynąca wówczas z Krakowa architektoniczna wizja połączona z polityczną praktyką zrealizowała się wówczas także w wymiarze ogólnopolskim. Niesieni sławą Młodej Polski tutejsi architekci stanęli przed szansą tworzenia wspólnotowej redakcji architektury monumentalnej. Lokalność zderza się w tej narracji z opowieścią uniwersalną definiującą horyzont modernizacji w Europie Środkowej.

Dorota Jędruch
Papież w korytarzu władzy. Le Corbusier i polityka

Architektoniczne marzenie o budowie nowego świata było snem o władzy, która umożliwiłaby realizację tych zamierzeń. W tym dążeniu awangardowi architekci decydowali się na różne zaskakujące ideologiczne koalicje. Le Corbusier, który podobno nie interesował się polityką, z pewną dezynwolturą podejmował współpracę z każdym – od komunistycznego mera po kolaborancki rząd Vichy, którego był członkiem. Interesował się za to władzą, tworząc kolejne wizje systemu, który zapewniłby efektywne zarządzanie i harmonię społeczną. Pomiędzy autorytaryzmem a partycypacją, technokratyzmem a syndykalizmem, egalitaryzmem a „piramidą naturalnych hierarchii” – studium doktryn politycznych, które urzekały papieża modernizmu, ujawnia niezwykle złożoną relację architektury i ideologii w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

Paweł Jaworski
Poza centrum. O architekturze niewidzialnej władzy

Analizy „architektury miasta”, procesu kształtowania jego formy (kodowania)  i doświadczenia jej percepcji (dekodowania) oparte są na przekonaniu, że miasto to złożona kompozycja. Np. miasto przemysłu wielkokapitalistycznego postrzegane jest jako integralny kombinat. Taki sposób myślenia nie jest jednak oczywisty, to rezultat przyjęcia założenia, że spojrzenie na przestrzeń miejską z tej perspektywy jest w ogóle możliwe, np. poprzez plan urbanistyczny. Tę konstrukcję uprawomocnia struktura władzy. Dzięki temu związkowi możemy śledzić sprzężenie pomiędzy charakterem tej struktury i czytelnością formy urbanistycznej. Obecne dyskusje o tym, w jaki sposób zrozumieć i zaplanować miasto, gdy władza jest (pozornie?) zderegulowana i rozproszona, pokazują jednak, że nie widzimy już prostego przejścia. Nie wiemy, gdzie jest miejsce władzy, ponieważ używamy niewłaściwego języka opisu.

Artur Celiński
Bezwładza, czyli o administracyjnym budowaniu miasta

Architektura wymyka się władzy. Planowanie i budowanie miasta staje się domeną, w której coraz mocniej odczuwamy deficyt władzy i demokratycznej kontroli nad nią. Decyzje o tym, co, gdzie i jak można budować, nie są podejmowane przez władzę, a administrację. To zaś sprawia, że nikt nie ma już kontroli nad architekturą i urbanistyką. Merytoryczną debatę zastępują mnożące się kontrowersje i wynikające z nich protesty. Istotnym staje się więc pytanie o to, co możemy i powinniśmy zrobić.

Ole Bouman
Architektura Władzy – Władza Architektury

Przez długi czas żyliśmy w przekonaniu, że dzięki architekturze uda się stworzyć lepszy świat. Władza stojąca za możliwą zmianą była niegroźna. Dziś można zastanawiać się, co pozostało z tych szczytnych pobudek, przyglądając się powstawaniu innego rodzaju architektury: zaprojektowanej i zbudowanej przez władzę, która nie chce być udostępniana i oswojona. A wręcz przeciwnie, chce być akceptowana. Co dzieje się z architekturą, jeśli traci swoje wartości emancypacyjne?

Magda Roszkowska
Biennale Urbana 2016

Młodsze pokolenie architektów pracuje nad przechwyceniem Biennale Architektury w Wenecji, które jest wielką wystawą architektury oderwaną od dzisiejszych licznych problemów jakimi nękana jest Wenecja. Grupa architektów STALKER, Bene Comune Teatro Marinoni, kolektyw Spazi Docili, na zaproszenie kuratora pawilonu szwajcarskiego (składającego się właściwie z samych dyskusji, kuratorowanego przez Hansa Ulricha Obrista) i zurichskiej ETH w tym roku przygotowali serię spacerów m.in. po Lido, gdzie afery związane z rynkiem inwestycji budowlanych są powodem rosnącego niezadowolenia mieszkańców. Burmistrz Wenecji w przeddzień otwarcia tegorocznego Biennale został aresztowany wraz z ponad 30 osobami za podejmowanie podejrzanie niekorzystnych decyzji, co udowadnia, że kontrolowanie władz lokalnych przez ruchy miejskie daje w Wenecji realne wyniki. Punktem wyjścia dla nowej koncepcji Biennale jest Documenta Urbana, stworzone z inicjatywy Arnolda Bunde wezwanie sformułowane w latach 1980-82 do włączenia miasta Kassel jako zagadnienia do odbywającej się tam co pięć lat ogromnej wystawy sztuki. Architektura i władza? Tak, ale władza obywateli.

Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
sala multimedialna
wejście od ul. Burschego
wstęp wolny