Wystawa sztuki meksykańskiej Malarstwo współczesne i grafika XVI–XX wieku

19.02 – 13.03.1955 Wystawa sztuki meksykańskiej Malarstwo współczesne i grafika XVI–XX wieku

Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

komisarz: Roman Artymowski
organizator: Front Narodowy Artystów Plastyków w Meksyku, Komitet Współpracy Kulturalnej z Zagranicą
frekwencja: 58 698

Wystawa sztuki meksykańskiej była jednym z najważniejszych wydarzeń w polskim życiu artystycznym w latach 50. XX wieku. Znalazły się na niej prace kluczowych dwudziestowiecznych artystów, takich jak Frida Kahlo, José Clemente Orozco, Diego Rivera czy David Alfaro Siqueiros. Ekspozycja ta prezentowała następujące działy: malarstwo, grafikę z XVI, XVII i XVIII wieku, grafikę wieku XIX, grafikę wieku XX, grafikę współczesną (1940–1954). Szeroko pokazano również dokumentację: fotografie malarstwa ściennego, 50 monografii sztuki, ilustrowane katalogi, czasopisma i gazety. 

Najważniejszą częścią wystawy były obrazy sławnych muralistów meksykańskich (Orozco, Rivera, Siqueiros). Projektując ekspozycję, starano się wynagrodzić polskiemu widzowi brak możliwości bezpośredniego kontaktu z malarstwem ściennym. Ignacio Marquez Rodiles w katalogu pisał:

„Wystawa ta oczywiście nie daje pełnego obrazu malarstwa meksykańskiego, gdyż nie jest w stanie pokazać monumentalnego malarstwa ściennego, tak charakterystycznego dla twórczości artystów meksykańskich”, w innym miejscu jednak dodawał: „Uzupełnia wystawę część dokumentalna […] większa część tych dokumentów pokazana jest po to, by dać pojęcie o znaczeniu i ważności wielkiego meksykańskiego malarstwa ściennego”. Juliusz Starzyński w tej samej publikacji brak malarstwa ściennego usprawiedliwiał następująco: „potężny wiew monumentalności i dramatyzmu, który jest cechą zasadniczą tej sztuki — wyczuwalny jest również w malarstwie sztalugowym i w grafice we wszystkich jej przejawach, niezależnie od techniki i formatu”.

Trzej wymienieni muraliści to najważniejsi przedstawiciele rewolucyjnego ruchu artystycznego zainicjowanego w 1921 roku. Na wystawie pokazano również ich poprzedników, takich jak José Maria Velasco, Saturnino Herran i Joaquin Clausell, pokolenie młodych artystów debiutujące w 1929 roku — tu znalazły się postaci takie jak Frida Kahlo — oraz twórców, którzy weszli na scenę artystyczną około 1940 roku i po roku 1950. Wystawa została zdominowana przez artystów zaangażowanych społecznie, bardzo często związanych z komunizmem.

Warto zwrócić uwagę na jedyny prezentowany na wystawie obraz Fridy Kahlo Raniony stół (1939/1940). Budzi on szczególne zainteresowanie współczesnych badaczy — zarówno polskich, jak i zagranicznych — gdyż po wystawie zaginął. W ówczesnej polskiej krytyce artystycznej poświęcono mu niewiele uwagi. Był to największy obraz, jaki artystka kiedykolwiek namalowała. Stanowił wyraz jej uczuć po zdradzie ze strony męża, Diego Rivery, i został zaprezentowany na zorganizowanej przez André Bretona IV Międzynarodowej Wystawie Surrealistów w Meksyku. Kilka lat temu stał się jednym z bohaterów projektu Gallery of Lost Art opowiadającego o zaginionych lub zniszczonych ważnych pracach artystycznych powstałych na przestrzeni ostatnich 100 lat (http://galleryoflostart.com/).  

Drugą niezwykle ważną częścią wystawy była meksykańska grafika. Polska publiczność miała okazję zapoznać się z nią już wcześniej — w 1949 i 1950 roku w Sopocie na Festiwalu w Pawilonach, w Muzeum Narodowym w Warszawie, ponadto w Krakowie, Szczecinie, Jeleniej Górze, Bydgoszczy, Poznaniu, Łodzi, Tarnowie i Zakopanem. Wtedy pokazano jednak tylko twórczość założonej w 1937 roku  grupy Taller de Gráfica Popular.

O dużej wystawie sztuki meksykańskiej myślano już w 1951 roku. W tamtym czasie Sekretarz Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą, Jan Karol Wende, prowadził korespondencję z meksykańskim archeologiem Alfonso Caso. Pisał do niego, że dowiedział się o zorganizowanej przez Caso dużych rozmiarów ekspozycji meksykańskiej sztuki ludowej przeznaczonej do prezentacji w różnych krajach europejskich i wyrażał chęć sprowadzenia jej do Polski w 1952 roku [Akta KWKZ, nr zbioru 175/256]. Jednak w 1952 roku pracownicy Ministerstwa Kultury i Sztuki w liście do Ministerstwa Spraw Zagranicznych twierdzili, że w Polsce nie da się zorganizować wystawy rozplanowanej na 3000 m2.

W aktach KWKZ znajduje się poufna notatka do Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 1952 roku, w której czytamy:

„Biuro KWKZ uprzejmie komunikuje, że podtrzymuje uprzednie zaproszenie wystawy meksykańskiej, pod warunkiem, że jej rozmiary nie będą przekraczały 1500 m2, gdyż nasze warunki lokalowe na to nie pozwalają. Gdy organizatorzy wystawy wyrażą zgodę na tę propozycję, podamy termin, w jakim wystawę będziemy mogli przyjąć”.

Pracownik KWKZ dodawał: „Prosimy przy ewentualnym wyborze części wystawy uwzględnić sztukę ludową i archeologię, gdyż grafika meksykańska jest u nas znana, zaś wystawa współczesnego malarstwa meksykańskiego raczej niepożądana ze względu na swój formalistyczny charakter”. Rok 1952 to szczytowy moment stalinizmu w Polsce — sztuka o charakterze modernistycznym określana była jako „formalistyczna” i niechętnie widziana na salach wystawowych.

Jednak wystawa odbyła się dopiero w 1955 roku i prezentowała przede wszystkim sztukę „formalistyczną”. W innym piśmie Ministerstwa Spraw Zagranicznych do Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą z 1952 roku donoszono:

„Po powrocie Siqueirosa z Polski podjął on wraz z grupą tamtejszych postępowych artystów ——z własnej inicjatywy – kampanię o wysłanie sztuki meksykańskiej — która ma być eksponowana w Paryżu od maja do lipca br. — do państw obozu socjalistycznego. Na czele delegacji, jaka udała się w tej sprawie do tamtejszego Departamentu Sztuki, stał Siqueiros i Diego Rivera. Delegacja ta uzyskała zgodę na wysłanie wystawy po-paryskiej do jednego z krajów socjalistycznych — o ile Departament Sztuki otrzyma oficjalne zaproszenie. Siqueiros i Rivera powiadomili o tym Poselstwo R.P., prosząc o spowodowanie jak najszybszego nadesłania odnośnego pisma ze strony Polski.

Zaproszenie zeszłoroczne opiewało tylko na wystawę sztuki ludowej, zaś wyżej wymienieni w swojej kampanii obecnej wysunęli jako dezyderat wysłanie całości obejmującej ponadto współczesne malarstwo, grafikę oraz archeologię. Ponieważ całość wystawy zajmuje powierzchnię 3000 m2 (długość 1500 m), Departament polecił Placówce w Meksyku, by zbadała grunt, czy ewentualna propozycja ze strony Polski przysłania tylko eksponatów sztuki ludowej wzgl. innego zestawu z ekspozycji po-paryskiej — a nie całości  (motyw — brak lokalu, wynikający ze zniszczenia Warszawy) nie spowodowałaby zadrażnienia stosunków na tym odcinku pracy Poselstwa — i oczekuje odnośnej odpowiedzi”.

Wystawa sztuki meksykańskiej miała niezwykle żywą recepcję, zarówno w krytyce artystycznej, jak też pośród artystów. Pisali o niej najważniejsi polscy krytycy: Janusz Bogucki, Aleksander Jackowski, Jerzy Malina, Jerzy Olkiewicz, Konrad Winkler, Ignacy Witz, Andrzej Wróblewski i inni. Najciekawsze wydaje się jednak to, że echa wystawy meksykańskiej można odnaleźć w twórczości artystów biorących udział w mającej miejsce kilka miesięcy później legendarnej wystawie w Arsenale — uważanej za początek odwilży w sztuce polskiej.

Z dystansu historycznego na Wystawę sztuki meksykańskiej patrzono w sposób mniej entuzjastyczny. Jerzy Stajuda w 1959 roku na łamach „Współczesności” twierdził, że

„potworni Meksykańczycy zdobyli sobie wielki kredyt zaufania zupełnie na niego nie zasłużywszy”. Jacek Woźniakowski na sesji Sztuka polska po 1945 roku mającej miejsce w 1987 roku dodawał, że „Dwie najważniejsze u nas zagraniczne wystawy wczesnego okresu powojennego dzieli […] tylko dziewięć lat. […] Pierwsza z tych wystaw to malarstwo francuskie, kilka miesięcy przed krakowską Wystawą Młodych Plastyków w 1946 roku. Wystawa druga to sztuka meksykańska, kilka miesięcy przed Arsenałem, 1955. Wydaje mi się, że obie te wystawy — które wzbudziły ruch gorączkowy i reakcje wśród malarzy mniej więcej takie, jak reakcja Delacroix na Constable’a (pod wpływem palety Anglika francuski malarz miał podobno na gwałt przemalować Rzeź na Chios) — obie zostały wówczas, z braku perspektyw porównawczych i wskutek odurzającej woni egzotycznych nowości, niezbyt trafnie ocenione (i przecenione)”.

Komisarzem wystawy był Roman Artymowski. Funkcja komisarza zaczęła się w tamtym czasie dopiero kształtować. Początkowo pełnili ją przede wszystkim artyści. Artymowski — wieloletni wykładowca grafiki w Bagdadzie (w latach 1959–1960 oraz 1962–1967), artysta zajmujący się malarstwem i grafiką, lecz także piszący o sztuce — niejednokrotnie pełnił funkcję komisarza wystaw sztuki polskiej za granicą, aranżował ekspozycje, a także pisał wstępy do katalogów.

Wystawa sztuki meksykańskiej z CBWA „Zachęta” została przeniesiona do Pałacu Sztuki w Krakowie (19.03–11.04; pokazano tam malarstwo) i Muzeum Śląskiego we Wrocławiu (26.03–8.04; wyeksponowano jedynie grafiki).

Karolina Zychowicz
dział dokumentacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

BIBLIOGRAFIA

Teksty źródłowe:

  • A.Ł., Na Wystawie Sztuki Meksykańskiej, „Tygodnik Powszechny” 1955, nr 14, s. 8.
  • (AW), Meksykańczycy o Polsce. Wśród przyjaciół nie mówi się »żegnajcie«, „Życie Warszawy” 1955, nr 95.
  • Błędy “Przekroju”, „Życie Warszawy” 1955, nr 57.
  • Bogucki,, Janusz, Morał meksykański No 2, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 9, s. 8.
  • (jk), Wystawa sztuki meksykańskiej, „Stolica” 1955, nr 10, s. 2.
  • Jackowski, Aleksander, Refleksje po-meksykańskie, „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 18, s. 3.
  • Jakimowicz, Andrzej, Wielka sztuka Meksyku, „Trybuna Ludu” 1955, nr 63, s. 4.
  • K., Wystawa sztuki meksykańskiej, „Głos Pracy” 1955, nr 54, s.
  • M.J., Ignacio Margvez Rodiles i Rosendo Soto Alvarez, „Łódzki Express Ilustrowany” 1955, nr 63.
  • M.J., Naszym zdaniem trzeba przebudować Ośrodek Propagandy, „Łódzki Express Ilustrowany” 1955, nr 62.
  • Ms., [bez tytułu], „Dookoła świata” 1955, nr 10.
  • Marquez Radiles, Naya, «Lublin pozostanie w naszej pamięci», „Sztandar Ludu” 1955, nr 59.
  • Marquez Rodiles, Ignacio, [bez tytułu], w: Wystawa sztuki meksykańskiej, kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1955, s. 15–20. 
  • Marques Rodiles, Ignacio, 3 Mexicanos en Varsovie, „Świat” 1955, nr 2.
  • Marques Rodiles, Ignacio, Don Lupe mistrz linii i kompozycji, „Świat” 1955, nr 11.
  • Rodiles Marquez, Soto Rosendo, Rozmowa z Meksykanami. Rozm. przeprowadziła Irena Zuchowicz-Kurkiewicz, „Echo Tygodnia” 1955, nr 13, s. 1.
  • Meksyk, „Przekrój” 1955, nr 517.
  • Meksykanie w Warszawie, „Głos Szczeciński” 1955, nr 61.
  • Meksykańscy plastycy w Łodzi, „Głos Robotniczy” 1955, nr 63.
  • Meksykański malarz patrzy na Warszawę, „Trybuna Ludu” 1955, nr 85.
  • Odczyt o sztuce meksykańskiej, „Dziennik Bałtycki” 1955, nr 79.
  • Olkiewicz, Jerzy, Kwiaty i piszczele, „Dziś i Jutro” 1955, nr 9, s. 8.
  • Olszewska, Barbara, Sztuka walczącego Meksyku, „Głos Wybrzeża” 1955, nr 55; „Iskry” 1955, nr 10, s. 2; „Głos Tygodnia” 1955, nr 11, s. 3.
  • Plastycy meksykańscy wygłoszą odczyt w Łodzi, „Łódzki Express Ilustrowany” 1955, nr 62.
  • Pomorska, Urszula, Między podziwem i szacunkiem, „Express Wieczorny” 1955, nr 53.
  • Radliński, Jerzy, Z wystawy współczesnej plastyki meksykańskiej, „Trybuna Mazowiecka” 1955, nr 61.
  • Riwerski, Ryszard, Wędrując po »Meksyku«, „Słowo Powszechne” 1955, nr 80.
  • Satyra na wystawie meksykańskiej, „Świat” 1955, nr 10.
  • Spotkania z meksykańskimi plastykami, „Życie Warszawy” 1955, nr 39.
  • Spotkanie plastyków polskich i meksykańskich, „Głos Wybrzeża”  1955, nr 67.
  • Spotkanie plastyków polskich z plastykami meksykańskimi, „Łódzki Express Wieczorny” 1955, nr 60.
  • Spotkanie plastyków polskich z plastykami meksykańskimi, „Słowo Ludu” 1955, nr 60.
  • Stolarek, Zbigniew, Notki plotki, „Świat” 1955, nr 10.
  • Sztuka meksykańska, „Za wolność i lud” 1955, nr 3.
  • Sztuka walcząca, „Głos Wielkopolski” 1955, nr 68.
  • Sztuka walcząca, „Przyjaźń” 1955, nr 10.
  • Sztuka walczącego Meksyku, „Gazeta Pomorska” 1955, nr 61.
  • Sztuka walczącego Meksyku, „Głos Robotniczy” 1955, nr 55.
  • Sztuka walczącego narodu, „Trybuna Robotnicza” 1955, nr 55.
  • Uroczyste otwarcie wystawy sztuki meksykańskiej, „Ilustrowany Kurier Polski” 1955, nr 44.
  • W., Wystawa sztuki meksykańskiej uroczyście otwarta w Warszawie, „Trybuna Mazowiecka” 1955, nr 44.
  • Wende, Jan Karol, [bez tytułu], w: Wystawa sztuki meksykańskiej, kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1955, s. 5–8.
  • Wernic, Wiesław, Wystawa wielkiej sztuki, „Ilustrowany Kurier Polski” 1955, nr 56.
  • Witz, Ignacy, Wystawa wielkiej sztuki, „Życie Warszawy” 1955, nr 56, s. 3.
  • Wystawa grafiki meksykańskiej w Warszawie, „Gazeta Zielonogórska” 1955, nr 55.
  • Wystawa plastyki meksykańskiej w Warszawie, „Trybuna Ludu” 1955, nr 50.
  • Wystawa plastyki meksykańskiej w „Zachęcie”, „Trybuna Robotnicza” 1955, nr 48.
  • Wystawa sztuki meksykańskiej tylko do 13 b. m., „Życie Warszawy” 1955, nr 61.
  • Wystawa sztuki meksykańskiej w Warszawie, „Życie Literackie” 1955, nr 9.
  • Z. S., Wielka sztuka meksykańska, „Sztandar Młodych” 1955, nr 45.
  • Z sali do sali…, „Świat” 1955, nr 12.
  • Z wystawy meksykańskiej, „ Głos Nauczycielski” 1955, nr 14.
  • Z wystawy sztuki meksykańskiej, „Trybuna Wolności” 1955, nr 9.
  • Z wystawy sztuki meksykańskiej w Warszawie, „Nowa Kultura” 1955, nr 9.
  • Z wystawy w Zachęcie, „Słowo Powszechne” 1955, nr 55.
  • Ż., Wystawa sztuki meksykańskiej, „Słowo Powszechne” 1955, nr 49.

Wzmianki:

  • „Film” 1955, nr 12.
  • „ Głos Wielkopolski” 1955, nr 45.
  • „Po Prostu” 1955, nr 9.
  • „Przegląd Kulturalny” 1955, nr 8.
  • „Przekrój” 1955, nr 516.
  • „Przyjaciółka” 1955, nr 14.
  • „Przyjaźń” 1955, nr 13.
  • „Słowo Powszechne” 1955, nr 44.
  • „Tygodnik Powszechny” 1955, nr 13.
  • „Żołnierz Wolności” 1955, nr 57.

Spis artystów

Malarstwo: Aguirre Ignacio, David Alfaro Siqueiros, Raúl Anguiano, Luis Arenal, Antonio Arriaga, Dr Atl (Gerardo Murillo), Hector Ayala Guzman, Roberto Berdecio, Celia Calderon, José Chavez Morado, Joaquin Clausell, Olga Costa, Miguel Covarrubias, Hector Cruz, Carlos Alberto Diaz, Roberto Donis, Francisco Dosamantes, Jesus Escalera, Arturo Estrada, Arturo Garcia Bustos, José Garcia Narezo, Roberto Garibay, Francisco Goitia, Jorge Gonzalez Camarena, Xavier Guerrero, Jesús Guerrero Galvan, Jose L. Gutierrez, Saturnino Herran, María Izquierdo, Frida Kahlo, Vincente Lopez, Hector Martinez Arteche, Norberto Martinez, Naya Marquez, Jeronimo Montero, Gustavo Montoya, Francisco Mora, Nicolas Moreno, Ezequiel Negrete, Juan O’Gorman, Pablo O’Higgins, José Clemente Orozco, Carlos Orozco Romero, Trinidad Osorio, Mariano Paredes, Fanny Rabel, Antonio Ramirez, Pablo Ramirez Oviedo, Aurora Reyes, Fermin Royas Pacheco, Federico Silva, Rosendo Soto Alvarez, José María Velasco, Raúl O. Velasquez, Alfredo Zalce

Grafika. Wiek XV, XVII, XVIII: Antonio Castro, Jacinto Enciso, Alejo Infante, José Eligio Morales, Antonio Moreno, J.M. Montes de Oca, Pavia, Juan Pablos, Salvador Zapata

Grafika. Wiek XIX: Botescini, Placido Blanco, Castro, Constantino Escalante, Garces, José Vincente Gahona „Picheta”, Santiago Hernandez, Leon, Manuel Manilla, Ortega, Valle

Grafika. Wiek XX: José Guadalupa Posada

Grafika współczesna (1940–1954): Ignacio Aguirre, Davido Alfaro Siqueiros, Carlos Alvarado Lang, Raúl Anguiano, Luis Arenal, Antonio R. Arriaga, Alberto Beltran, Luis Beltran, Angel Bracho, Celia Calderon, Julio Castellanos, Elizabeth Cattlet de Mora, José Chavez Morado, Erasto Cortes Juarez, Olga Costa, Francisco Diaz de Leon, Roberto Donis, Francisco Dosamantes, Jesús Escalera, Jesus Escobeno, Gabriel Fernandez Ledesma, Oscar Frias, Arturo Garcia Bustos, Andrea Gomez, Franco L. Gomez, Jesús Guerrero Galvan, Lorenzo Guerrero, Luis J. Hernandez, Elena Huerta, Miguel Ibarra, Lorenzo Jimenez, Ramiro Jimenez, Rina Lazo, Fernando Leal, Vincente Lopez, Pablo R. Loreto, Francisco Luna, Jesús Martinez, Jeronimo M. Mateo, Leopoldo Mendez, Adolfo Mexiac, Guillermo Monroy, Francisco Mora, Humberto Naranjo, Suzane Neve, Pablo O’Higgins, Isidoro Ocampo, José Clemente Orozco, Carlos Orozco Romero, Trinidad Osorio, Jorge Ortega, Maximo Prado, Antonio Pujol, Fanny Rabel, Everardo Ramirez, Antonio A. Ramirez, Fernando Ramirez Osorio, Diego Rivera, Guillermo Rodriguez, Isaure M. Solis, Ramon Sosa Montes, Antonio Trejo, Paulina Trejo, Isabel Villasenor, Mariana Yampolsky, Alfredo Zalce

Powiązane materiały
  • Grafika obiektu: Wystawa sztuki meksykańskiej. Malarstwo współczesne i grafika XVI-XX wieku
    mediateka / foldery / teksty
    Wystawa sztuki meksykańskiej. Malarstwo współczesne i grafika XVI-XX wieku
    Wycinki prasowe
  • Grafika obiektu: Artyści meksykańscy w Polsce 1955
    mediateka / foldery / teksty
    Artyści meksykańscy w Polsce 1955
    Wycinki prasowe
  • Grafika obiektu: Wystawa grafiki meksykańskiej we Wrocławiu 1955
    mediateka / foldery / teksty
    Wystawa grafiki meksykańskiej we Wrocławiu 1955
    Katalog
  • Grafika obiektu: Wystawa grafiki meksykańskiej we Wrocławiu 1955
    mediateka / foldery / teksty
    Wystawa grafiki meksykańskiej we Wrocławiu 1955
    Wycinki prasowe
  • Grafika obiektu: Wystawa sztuki meksykańskiej w Krakowie 1955
    mediateka / foldery / teksty
    Wystawa sztuki meksykańskiej w Krakowie 1955
    Wycinki prasowe
  • Grafika obiektu: Wystawa sztuki meksykańskiej w Warszawie
    mediateka / foldery / teksty
    Wystawa sztuki meksykańskiej w Warszawie
    Wzmianki prasowe
  • Grafika obiektu: Wystawa sztuki meksykańskiej. Malarstwo współczesne i grafika XVI-XX wieku
    mediateka / książki
    Wystawa sztuki meksykańskiej. Malarstwo współczesne i grafika XVI-XX wieku
    Katalog wystawy
  • Grafika obiektu: Wystawa sztuki meksykańskiej. Malarstwo współczesne i grafika XVI-XX wieku (wystawa w Krakowie)
    mediateka / plakaty
    Wystawa sztuki meksykańskiej. Malarstwo współczesne i grafika XVI-XX wieku (wystawa w Krakowie)
  • Grafika obiektu: Wystawa sztuki meksykańskiej. Malarstwo współczesne i grafika XVI-XX wieku (wystawa w Warszawie)
    mediateka / plakaty
    Wystawa sztuki meksykańskiej. Malarstwo współczesne i grafika XVI-XX wieku (wystawa w Warszawie)

Informacje

Wystawa sztuki meksykańskiej
Malarstwo współczesne i grafika XVI–XX wieku
19.02 – 13.03.1955

Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych
pl. Małachowskiego 3, 00-916 Warszawa
Zobacz na mapie