Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

organizatorzy: Minister Kultury i Sztuki, Jan Karol Wende, Sekretarz Generalny Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą [przy Radzie Ministrów]
komisarze: Juliusz Krajewski, Olga Małaszenko (ze strony radzieckiej)
frekwencja: 60.117 (w tym 304 wycieczki z liczbą osób 15.252)
informacje dodatkowe: (liczba osób, których prace wystawiono: 123
liczba eksponatów: 190 (malarstwo 74, rzeźba 33, grafika 83); powierzchnia ekspozycyjna – 4 sale o łącznej powierzchni 690 m2, 212 m bieżących ścian
organizacja wystawy sfinansowana przez Komitet Współpracy Kulturalnej z Zagranicą [przy Radzie Ministrów], łączny koszt wystawy: 115 340 PLN

Wystawa Prac Plastyków Radzieckich w Zachęcie była pierwszą w Polsce Ludowej, a drugą w ogóle dużą oficjalną prezentacją sztuki radzieckiej w Warszawie. Pierwsza miała miejsce w okresie II Rzeczypospolitej, w innej rzeczywistości historycznej, w stołecznym Instytucie Propagandy Sztuki w marcu 1933 roku¹.

Wystawa Prac Plastyków Radzieckich wpisała się w okres wzmożonej politycznej akcji propagandy kultury i sztuki radzieckiej w Polsce. Już w styczniu 1951 roku na łamach „Nowej Kultury” ukazał się artykuł Włodzimierza Sokorskiego Realizm socjalistyczny jako naukowa metoda kształtowania twórczości artystycznej, a 7 marca Sekretariat Biura Organizacyjnego KC PZPR podjął uchwałę w sprawie reorganizacji programów szkół artystycznych na wzór modelu radzieckiego. Wzmożono działania polityczne w tym kierunku, zwiększono liczbę godzin przeznaczonych na nauczanie marksizmu-leninizmu, wprowadzono obowiązkową naukę języka rosyjskiego². 22 lipca uroczyście obchodzono 25. rocznicę urodzin Feliksa Dzierżyńskiego, dzień wcześniej odsłonięto w Warszawie jego pomnik dłuta Xawerego Dunikowskiego. To tylko kilka wyrazistych przykładów ówczesnej indoktrynacji stalinowskiej.

W październiku 1951 roku nastąpiła swoista eksplozja imprez kulturalno-artystycznych w ramach obchodów Miesiąca Pogłębiania Przyjaźni Polsko-Radzieckiej w całym kraju. W połowie października, poza Wystawą Prac Plastyków Radzieckich w stołecznej Zachęcie, został otwarty szereg innych wystaw tematycznych — w Pomorskim Domu Sztuki CBWA w Bydgoszczy oraz w Domu Plastyków ZPAP w Toruniu (Grafika i Książka Radziecka), w CBWA w Katowicach (Wielka Wojna Ojczyźniana w Grafice Radzieckiej), w Teatrze Miejskim w Grudziądzu (wystawa reprodukcji obrazów z Galerii Trietiakowskiej w Moskwie), w Muzeum Okręgowym w Lublinie (Pomoc ZSRR, Przykład ZSRR, Przyjaźń ZSRR — oto Podstawowe Źródło Naszych Zwycięstw), w Muzeum Pomorskim w Toruniu (Realizm w Sztuce Rosyjskiej i Radzieckiej). W trzech miejscach równocześnie: w Młodzieżowym Domu Kultury w Warszawie, w Pałacu Sztuki TPSP w Krakowie oraz w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Łodzi otwarto pokaz ZSRR — Ostoją Pokoju, w Muzeum Śląskim we Wrocławiu — wystawę rycin i ekslibrisów artystów radzieckich, w Muzeum Narodowym w Poznaniu Muzea Stolicy Związku Radzieckiego, a w Muzeum Miejskim w Wałbrzychu ponownie pokazano reprodukcje obrazów malarzy radzieckich, tym razem jako wzorcowy element wystawy Plastycy w Walce o Pokój.

Wystawa Prac Plastyków Radzieckich w warszawskiej Zachęcie miała być ukoronowaniem wszystkich tych wydarzeń. Komitet Honorowy wskazywał jednoznacznie na dużą polityczną rangę wystawy. Weszli w jego skład przedstawiciele najwyższych władz państwowych: Aleksander Zawadzki — Wiceprezes Rady Ministrów, Stanisław Skrzeszewski — Minister Spraw Zagranicznych, Stefan Dybowski — Minister Kultury i Sztuki, Włodzimierz Sokorski — Wiceminister Kultury i Sztuki, Jakub Berman — Podsekretarz Stanu w Prezydium Rady Ministrów, Amb. Jan Karol Wende — Sekretarz Generalny Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą (przy Radzie Ministrów), Edward Ochab — Prezes Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Arkadij Alekandrowicz Sobolew —  Ambasador ZSRR w Polsce oraz prominentni przedstawiciele świata sztuki i nauki: Prof. Juliusz Krajewski — Prezes Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków, Prof. dr Juliusz Starzyński — Kierownik Państwowego Instytutu Sztuki, Antoni Łyżwański — Prorektor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Eugeniusz Eibisch, Aleksander Rafałowski, Franciszek Strynkiewcz jako profesorowie Akademii Sztuk Pięknych i Wacław Waśkowski — laureat Państwowej Nagrody Artystycznej.

O propagandowym charakterze pokazu świadczy dobitnie zamieszczony w katalogu wystawy programowy tekst autorstwa Olgi Małaszenko z Galerii Trietiakowskiej, współtwórczyni wystawy ze strony radzieckiej. Czytamy w nim:

WYSTAWA PRAC PLASTYKÓW RADZIECKICH W STOLICY POLSKI DEMOKRATYCZNEJ — WARSZAWIE, KTÓRA ZAZNAJOMI SZEROKIE RZESZE SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO Z DZIEŁAMI RADZIECKICH MALARZY, RZEŹBIARZY I GRAFIKÓW, POSŁUŻY ZARAZEM SPRAWIE DALSZEGO WZMOCNIENIA NIEZŁOMNEJ PRZYJAŹNI MIĘDZY NARODAMI ZWIĄZKU RADZIECKIEGO I NARODEM POLSKIM.

SZTUKA RADZIECKA DĄŻY DO TEGO, BY ODZWIERCIEDLIĆ PRAWDZIWIE ROZWÓJ SPOŁECZEŃSTWA SOCJALISTYCZNEGO, DAĆ WYRAZ NAJLEPSZYM CECHOM RADZIECKIEGO CZŁOWIEKA, WYCHOWYWAĆ NARÓD RADZIECKI W DUCHU IDEI KOMUNIZMU.

TWÓRCZĄ METODĄ SZTUKI RADZIECKIEJ JEST REALIZM SOCJALISTYCZNY, KTÓRY POZWALA PLASTYKOM RADZIECKIM WIERNIE ODDAWAĆ RZECZYWISTOŚĆ W JEJ POSTĘPOWYM ROZWOJU.

TOWARZYSZ STALIN GENIALNIE OKREŚLIŁ TWÓRCZĄ METODĘ SZTUKI RADZIECKIEJ, JAKO METODĘ REALIZMU SOCJALISTYCZNEGO. […]

REALIZM SOCJALISTYCZNY JEST NAJBARDZIEJ OBIEKTYWNĄ I KONSEKWENTNĄ METODĄ ARTYSTYCZNEGO POZNANIA RZECZYWISTOŚCI.

REALIZM SOCJALISTYCZNY JEST NIEROZERWALNIE ZWIĄZANY Z NAJBARDZIEJ POSTĘPOWYM ŚWIATOPOGLĄDEM NASZYCH CZASÓW — MARKSIZMEM-LENINIZMEM.

[…] W SZTUCE RADZIECKIEJ ZNAJDUJE DOBITNY WYRAZ MORALNO-POLITYCZNA JEDNOŚĆ LUDZI RADZIECKICH, ICH ODDANIE OJCZYŹNIE, PARTII, BOLSZEWICKIEJ, TOWARZYSZOWI STALINOWI. […]

DZIEŁA PRZEDSTAWIONE NA WYSTAWIE SĄ WYBRANE SPOŚROD OBRAZÓW WYSTAWIONYCH NA WSZECHZWIĄZKOWYCH WYSTAWACH LAT 1947–1950. WYSTAWA ŚWIADCZY, ŻE WIELU PLASTYKÓW Z POWODZENIEM PRACUJE NAD STWORZENIEM OBRAZÓW WIELKICH WODZÓW REWOLUCJI — LENINA I STALINA ORAZ ICH NAJBLIŻSZYCH TOWARZYSZY WALKI I PRACY. OBRAZY, RZEŹBY I RYSUNKI PLASTYKÓW RADZIECKICH MÓWIĄ O WIELOSTRONNEJ DZIAŁALNOŚCI LENINA I STALINA, O ICH WSPÓLNEJ PRACY W KIEROWANIU PAŃSTWEM SOCJALISTYCZNY³.

W dalszej części tekstu Małyszko omówiła przykłady obrazów, które najbardziej sugestywnie opiewały postać Lenina i/lub Stalina, stając się niemal apoteozami ich samych — Wielkiemu Stalinowi chwała wspólnej pracy Jurija Kugacza, W. Nieczytajły i Wiktora Cypliakowa — i ich wielkiej przyjaźni, jak np. Lenin i Stalin autorstwa Piotra Wasiljewa czy Lenin i Stalin w Razliwie Piotra I. Rozina⁴. Podobne tematy pojawiały się też w pracach z innych dziedzin sztuki, jak na przykład w rzeźbie Grigorija Postnikowa Stalin — twórca szczęścia narodów. Nie mniej nośne propagandowo były służące indoktrynacji młodzieży obrazy rodzajowe, jak Przyjęcie do Komsomołu pędzla Sergieja Grigorjewa, który odtworzył, jak pisała Małyszko, „uroczyste wydarzenie w życiu radzieckiej uczennicy, która uświadamia sobie wagę momentu wstąpienia do Leninowsko-Stalinowskiego Komsomołu”⁵. Tekst Małyszko kończy się sloganem: „Sztuka radziecka czynnie uczestniczy w budowie komunizmu, w walce o pokój”⁶.

Niemal wszystkie prace radzieckich artystów na temat warunków życia w Związku Radzieckim, starannie wyselekcjonowane na wystawę w Zachęcie, miały tak idylliczny, idealizowany charakter (vide: prace reprodukowane w katalogu i recenzjach), że część krytyków przeniosła, lukrowane momentami tytuły wystawionych dzieł i ich katalogowych omówień do treści oraz tytułów recenzji z wystawy. Nie brakuje wśród nich pełnych egzaltacji zachwytów: Prawda i miłość człowieka⁷, Sztuka prawdy i piękna⁸, Sztuka radości, piękna i walki⁹, aż po wezwanie: Uczmy się u plastyków radzieckich¹⁰. Pod tym względem nie ustępowały one tytułowi agitacyjnego tekstu wstępnego w katalogu wystawy Humanizm sztuki radzieckiej pióra Juliusza Krajewskiego¹¹.

Wystawa Prac Plastyków Radzieckich jako wydarzenie priorytetowe ideologicznie i politycznie, była bardzo mocno nagłaśniana w prasie, pisano o niej często i entuzjastycznie (vide: bibliografia). Choć trwała zaledwie miesiąc, zwiedziło ją około 60 tysięcy widzów, z których ponad jedna czwarta przybyła do Zachęty w ramach zorganizowanych wycieczek w łącznej liczbie 304. Wystawa ta była pierwszą z całego cyklu pokazów sztuki radzieckiej w Zachęcie Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych, z których ostatni, Współczesna Radziecka Ilustracja Książkowa, odbył się w listopadzie 1987 roku.

Iwona Luba
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Spis artystów¹²:

Malarstwo: Antonczyk Michał, Babasiuk Mikołaj, Basow Wasyl, Białynicki-Birula Witold, Biełow Konrad, Bogaczew Piotr, Bogatkin Włodzimierz, Bokszaj Józef, Brodzka Lidia, Bożyj Michał, Włodzimierz, Chadżajew Ajchan, Chan Mikołaj, Cypłakow Wiktor, Czebakow Nikita, Czernow Leonid, Dudnik Szczepan, Dumienko Sergiusz, Fajdysz-Krandyjewska Natalia, Feoklistow Józef, Fomkin Aleksander, Gierasimow Aleksander, Gorpenko Anatol, Grigorjew Sergiusz, Hrycaj Aleksy, Hryniuk Iwan, Jabłonska Tatiana, Jakowlew Bazyli, Jefanow Wasilij, Joganson Borys, Konczałowski Piotr, Kotow Piotr, Kriwonogow Piotr, Kugacz Jurij, Lewin Eugeniusz, Maksimow Konstanty, Małajew Teodor, Mariupolski Wiaczesław, Mieszczaninow Mikołaj, Mosesow Wruir, Mylnikow Andrzej, Nałbandian Dymitr, Nemenski Borys, Nieczytajło W, Nisskij Georgij, Osjeniew Mikołaj, Otroszczenko Sergiej, Owsjannikowa Eugenia, Pawluk Georgij, Podlasski Juri, Poluszenko Andrzej, Popow Aleksy, Prager Wodzimierz, Prybyłowski Wiktor, Pusznin Aleksander, Reszetnikow Teodor, Riangina Serafima, Romadin Mikołaj, Rozin Piotr, Satel Gieorgij, Sokołow Wasilij, Suzdalcew Michał, Szaluto Mikołaj, Szmatko Leonid, Szurpin Teodor, Szypowski Lew, Tegin Dymitr, Timin Aleksander, Tkaczenko Leonid, Uutman Ryszard, Warłamow Aleksy, Wasiljew Piotr, Wichtyński Wiktor, Wołkow Anatol, Zadorożnyj Walentin, Żukow Borys.

Rzeźba: Achmedow Gusejn, Czufarowska Lubow, Fajdysz-Krandijewski Andrzej, Gigal Włodzimierz, Glikman Gawrił, Gonczar Iwan, Jacyno P, Jakowlewa Irena, Jarosz Eugenia, Jarosz Witalis, Jacyno Piotr, Kardaszowa Ludmiła, Kerbel Lew, Kowner Semen, Lewicka Halina, Maksimczenko Natalia, Manizer Mateusz, Morozow Michał, Pinczuk Beniamin, Postnikow Grzegorz, Prisjażniuk Leonid, Ritter Włodzimierz, Sokołow Wadim, Uszkow Jurij, Woronina Walentina, Wuczetin Eugeniusz.

Grafika: Achmarow Czyngis, Astapow Iwan, Bach-Lijmand Ajno, Bogatkin Włodzimierz, Boim Salomon, Chiżyński Leonid, Cygal Wiktor, Dubinski Dawid, Faworski Włodzimierz, Finogenow Konstanty, Judowin Salomon, Kibrik Eugeniusz, Konstantinow Teodor, Lepp Esko, Paszczenko Aleksander, Pawłow Iwan, Ponomarew Mikołaj, Prorokow Borys, Rezniczenko Abram, Waniejew Piotr, Wasiliew Piotr, Werejski Jerzy.

Bibliografia

Katalog:

• Wystawa Prac Plastyków Radzieckich: Malarstwo, Rzeźba, Grafika, październik – listopad 1951 Centralne Biuro Wystaw Artystycznych Zachęta, Komitet Współpracy Kulturalnej z Zagranicą, katalog wystawy, [Warszawa 1951].

Czasopisma:

• [b.a i t.], „Gazeta Poznańska”, 1951, nr 3/4.
• [b.a i t.], „Głos Wielkopolski” 1951, nr 274, il.
• [b.a i t.], „Nowa Kultura” 1951, nr 46.
• [b.a i t.], „Przyjaźń” 1951, nr 43, il.
• [b.a i t.], „Tygodnik Powszechny” 1951, nr 43.
• [b.a i t.], „Życie Warszawy” 1951, nr 302.
• 10.XI w gmachu Zachęty dyskusja o wystawie plastyki radzieckiej, „Słowo Powszechne” 1951, nr 293.
• 15 b.m. w Zachęcie otwarcie wystawy plastyków radzieckich, „Słowo Powszechne” 1951, nr 269.
• A.W.W., Sztuka prawdy i piękna, „Świat” 1951, nr 18, s. 10, il.
• Bgr, List z Warszawy. Pod znakiem przyjaźni, „Głos Szczeciński” 1951, nr 277.
• Czermak-Grzybowska Ewa, Uczmy się u plastyków radzieckich, „Po Prostu” 1951, nr 33, il.
• Dwie wystawy w „Zachęcie”, Życie Warszawy” 1951, nr 292.
• (f), Otwarcie wystawy prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Trybuna Ludu” 195, nr 288.
• Halski N., Wspaniała wystawa, „Chłopska Droga” 1951, nr 47, il.
• Henel, Stefan, Prawda i miłość człowieka. Wystawa plastyki radzieckiej w Zachęcie, „Express Wieczorny” 1951, nr 276, il.
• Józefski, Wśród radzieckich plastyków, „Słowo Powszechne” 1951, nr 286.
• Kronika kulturalna, „Głos Olsztyński” 1951, nr 34.
• (kw), Na wystawie plastyki radzieckiej, „Trybuna Ludu” 1951, nr 314, il.
• Linke A. M., Wystawa prac plastyków radzieckich, „Trybuna Wolności” 1951, nr 43, il.
• Na widowni międzynarodowej, „Wiedza i Życie” 1951, nr 12, s. 1075–1076, il.
• Nowe wystawy, „Słowo Powszechne” 1951, nr 239.
• O. M., Imprezy w Miesiącu Pogłębienia Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Wystawa prac plastyków radzieckich, „Sztandar Młodych” 1951, nr 247.
• Od 15 b.m. w Zachęcie wystawa plastyków radzieckich, „Życie Warszawy” 1951, nr 266.
• Otwarcie wystawy prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Głos Robotniczy” 1951, nr 272.
• Otwarcie wystawy prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Trybuna Ludu” 1951, nr 288.
• [Pacanowska-Haltrecht N.] N.P.H., Wystawa dzieł plastyków radzieckich, „Głos Robotniczy” 1951, nr 299.
• Pacanowska-Haltrecht N., Malarstwo w Związku Radzieckim, „Głos Robotniczy” 1951, nr 285, il.
• Pasikowski T., Historia na płótnach radzieckich plastyków, „Widnokrąg” nr 29, s. 3, [dodatek do: „Gazeta Poznańska”].
• Plastyka radziecka na wystawie w Zachęcie, „Życie Warszawy” 1951, nr 274.
• Plastyka: Wieczór dyskusyjny, „Życie Literackie” 1951, nr 22.
• Plastycy polscy o wystawie malarstwa radzieckiego, (Fragmenty stenogramu z dyskusji na temat wystawy plastyki radzieckiej), „Przyjaźń” 1951, nr 48, s. 6–7.
• Pomorska Urszula, Wystawa prac plastyków radzieckich w warszawskiej „Zachęcie”, „Trybuna Ludu” 1951, nr 292, il.
• Przed otwarciem wystawy plastyki radzieckiej, „Trybuna Robotnicza” 1951, nr 267.
• Przed wystawą prac plastyków radzieckich, „Ilustrowany Kurier Polski” 1951, nr 271
• Przodująca sztuka, „Żołnierz Polski” 1951, nr 43, il.
• Remer Jerzy, Sztuka radziecka, „Gazeta Pomorska” 1951, nr 324.
• (ren), Sztuka pokojowego budownictwa. Wystawa plastyki radzieckiej, „Wola Ludu” 1951, nr 299.
• (Sk.), Notatnik kulturalny. Wielki sukces wystawy plastyków radzieckich, „Głos Wielkopolski” 1951, nr 310.
• (Rt), Plastyka radziecka na wystawie w Zachęcie, „Życie Warszawy” 1951, nr 274.
• S.P.O., Malarstwo, rzeźba, grafika na wystawach plastyków radzieckich w warszawskiej „Zachęcie”, „Kurier Codzienny” 1951, nr 273.
• S.P.O., Sztuka radziecka w „Zachęcie”, „Moda i Życie” 1951, nr 32/188, il.
• St. G., Artystyczna synteza wielkości (Z pierwszej w Polsce wystawy prac plastyków radzieckich), „Świat i Życie” 1951, nr 41, s. s. 1–2, il. [dodatek do „Dziennika Zachodniego” 1951, nr 276].
• Stanisławski Ryszard, Rzeźba i grafika na wystawie prac plastyków radzieckich, „Przyjaźń” 1951, nr 47, s. 6, il.
• Stanisławski Ryszard, Wystawa prac plastyków radzieckich w Warszawie. Sztuka, która służy sprawie postępu i pokoju, „Głos Pracy” 1951, nr 240.
• Starzyński Juliusz, Prof., Plastycy polscy o wystawie malarstwa radzieckiego. Fragmenty stenogramu z dyskusji na temat wystawy plastyki radzieckiej, „Przyjaźń” 1951, nr 48, s. 6–7, il.
• Starzyński Juliusz, Prof., Dyrektor Państwowego Instytutu Sztuki, Wystawa prac plastyków radzieckich, „Przyjaźń” 1951, nr 44, s. 12–13, il.
• Studenci ASP dyskutują o wystawie plastyki radzieckiej, „Po Prostu” 1951, nr 37., il.
• Sztuka radości, piękna i walki. Otwarcie wystawy plastyki radzieckiej, „Życie Warszawy”
• 1951, nr 272.
• Sztuka radziecka jest własnością wszystkich narodów budujących socjalizm. Otwarcie wystawy prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Gazeta Krakowska” 1951, nr 271.
• Sztuka twórczego realizmu, „Przyjaźń” 1951, nr 45, il.
• Turwid, Marian, Plastyka radziecka w „Zachęcie”, „Ilustrowany Kurier Polski” 1951, nr 289, il.
• Uroczyste otwarcie wystawy prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Trybuna Robotnicza” 1951, nr 271.
• Uroczyste otwarcie wystawy prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Wola Ludu” 1951, nr 271.
• Uroczyste otwarcie wystawy prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Żołnierz Wolności” 1951, nr 274.
• W. G., Współczesna plastyka radziecka na wystawie w warszawskiej „Zachęcie”, „Sztandar Ludu” 1951, nr 296.
• (Wr), Plastyka która służy życiu, „Pokolenie” 1951, nr 44, il.
• Wróblewski Andrzej, Wystawa malarstwa radzieckiego, „Życie Literackie” 1951, nr 21, s. 13.
• Wystawa prac plastyków radzieckich, „Świat” 1951, nr 14, s. 1, il.
• Wystawa prac plastyków radzieckich, „Wolność” 1951, nr 291 (20.10.51).
• Wystawa prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Dziennik Bałtycki” 1951, nr 271.
• Wystawę plastyki radzieckiej zwiedziło dotychczas około 50 tysięcy osób, „Trybuna Ludu” 1951, nr 303.
• Wystawę prac plastyków radzieckich otwarto w Warszawie, „Express Ilustrowany” 1951, nr 272.
• Z dnia, „Tygodnik Powszechny” 1951, nr 43, s. 5.
• Z kraju i ze świata. Wystawa sztuki radzieckiej, „Świat” 1951, nr 14, s. 2, il.
• Z Miesiąca Przyjaźni, „Przekrój” 1951, nr 344, s. 3.
• Z wystawy plastyków radzieckich, „Trybuna Ludu” 1951, nr 290, il.
• Z wystawy plastyki radzieckiej, „Ilustrowany Kurier Polski” 1951, nr 274, il.
• Z wystawy plastyki radzieckiej w Warszawie, „Ilustrowany Kurier Polski” 1951, nr 277, il.
• Z wystawy prac plastyków radzieckich, „Express Ilustrowany” 1951, nr 283, il.
• Z wystawy prac plastyków radzieckich w Warszawie, „Nowa Kultura” 1951, nr 43, il.
• Z życia stolicy. 57408 osób zwiedziło wystawę prac plastyków radzieckich, „Żołnierz Wolności” 1951, nr 304
• Zebranie dyskusyjne poświęcone wystawie plastyki radzieckiej, „Trybuna Ludu” 1951, nr 315

Druki zwarte:

• Artibus. Księga jubileuszowa wydana z okazji 40-lecia Centralnego Biura Wystaw Artystycznych w Warszawie, CBWA-Zachęta, Warszawa 1989, s. 64–67, il.

Archiwalia:

• Dział dokumentacji Zachęty Narodowej Galerii Sztuki, materiały na temat: Wystawa prac plastyków radzieckich, w tym Ankieta dla zwiedzających, (10 wypełnionych druków)

 

---

¹ Wystawa Sztuki Sowieckiej Z.S.R.R., katalog wystawy, Instytut Propagandy Sztuki, marzec 1933, Warszawa 1933.
² Mart Fik, Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981, Warszawa 1991, t. 1, s. 178 i 180.
³ Olga Małyszko, [b.t.], w: Wystawa Prac Plastyków Radzieckich: Malarstwo, Rzeźba, Grafika, październik – listopad 1951 Centralne Biuro Wystaw Artystycznych Zachęta, Komitet Współpracy Kulturalnej z Zagranicą, katalog wystawy, [Warszawa 1951], s. 13–14.
⁴ Ibidem, s. 14–15.
⁵ Ibidem, s. 16.
⁶ Ibidem, s. 17.
⁷ Stefan Henel, Prawda i miłość człowieka. Wystawa plastyki radzieckiej w Zachęcie, „Express Wieczorny” 1951, nr 276.
⁸ A.W.W., Sztuka prawdy i piękna, „Świat” 1951, nr 18, s. 10, il.
⁹ Sztuka radości, piękna i walki. Otwarcie wystawy plastyki radzieckiej, „Życie Warszawy”, 1951, nr 272.
¹⁰ Ewa Czermak-Grzybowska, Uczmy się u plastyków radzieckich, „Po Prostu” 1951, nr 33.
¹¹ Juliusz Krajewski, Humanizm sztuki radzieckiej, w: Wystawa Prac Plastyków…, op. cit., s. 9–12.
¹² Pisownia nazwisk i imion (niekiedy spolszczonych niezgodnie z zasadami transkrypcji) według katalogu wystawy.