Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

organizator: CBWA, ZPAP
projekt plakatu: Tadeusz Dominik
frekwencja: brak danych

W listopadzie 1957 roku w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych „Zachęta” została otwarta pierwsza indywidualna wystawa Tadeusza Dominika¹. Sześć lat wcześniej artysta ukończył studia na wydziale malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Był uczniem profesora Jana Cybisa. Kształcił się również w pracowni grafiki profesora Wacława Waśkowskiego. W wywiadach, których tak wielu udzielił w ciągu całego swojego życia, często wspominał okres studiów. Wspomnienia z pierwszych miesięcy nauki w Akademii związane były z gmachem Zachęty, gdzie w 1946 roku zorganizowano tymczasowe pracownie wznawiającej swą działalność uczelni.

W 1951 roku Dominik rozpoczął pracę pedagogiczną w warszawskiej ASP i jednocześnie zadebiutował na VII Wystawie zimowej o charakterze ogólnopolskim w Radomiu, pokazując trzy drzeworyty. Od tego czasu regularnie uczestniczył w wystawach zbiorowych o charakterze okręgowym (Warszawa) i ogólnopolskim (III Ogólnopolska Wystawa Plastyki, CBWA „Zachęta”, 1952; IV Ogólnopolska Wystawa Plastyki, CBWA „Zachęta”, 1954; Sport i turystyka w plastyce, CBWA „Zachęta”, 1954; ogólnopolskie wystawy plastyki w Radomiu) oraz w prezentacjach polskiej sztuki za granicą (m. in. Junge Generation — Polnische Kunstausstellung w Berlinie i Lipsku, 1956; Polish Art Exhibition w Indiach, 1956;  Exhibition of Polish Graphic Art w Danii, Kanadzie i USA, 1956; Lenku Grafikos Paroda w Wilnie, 1957). W 1956 roku brał również udział w wystawach międzynarodowych: IV Mostra Internazionale di „Bianco e Nero” w Lugano oraz Roter Reiter Internationale Ausstellung — Malerei, Grafik, Plastik w Traunstein, a w 1957 roku w IV Biennale w São Paulo.

W pierwszych latach po studiach Tadeusz Dominik zajmował się głównie grafiką. Od 1953 roku pokazywał na wystawach również obrazy, ale to właśnie jego drzeworyty zwróciły uwagę krytyki i przyniosły mu pierwsze nagrody i wyróżnienia. W 1955 roku za prace z cyklu Matka i dziecko otrzymał II nagrodę w konkursie eliminacyjnym do Międzynarodowej Wystawy Sztuki Młodych, którą zorganizowało CBWA z okazji V Międzynarodowego Festiwalu Młodzieży i Studentów. „Niemal od razu, w kilka  miesięcy, stał się artystą znanym i uznawanym” — komentował sukces Dominika Aleksander Wojciechowski². W drzeworytach artysty z tego okresu, jak pisał krytyk, „widoczny był proces coraz dalszego odchodzenia od «klasycznej grafiki», operującej głównie rysunkiem, kontrastem bieli i czerni, światłocieniem. […] grafiki były malarskie, barwne w działaniu nawet wówczas gdy kolor stanowił jedynie drobne akcenty w całości kompozycji”³. Wyróżnienie przyniósł Dominikowi także udział w I Ogólnopolskiej wystawie grafiki artystycznej i rysunku, która odbyła się w CBWA w 1956 roku.

W tym samym roku drzeworyty z tego najbardziej wówczas znanego cyklu graficznego Dominika zostały pokazane na XXVIII Biennale Sztuki w Wenecji. Zdaniem Aleksandra Wojciechowskiego była to „niewątpliwie nobilitacja artysty rozpoczynającego swą drogę twórczą. Znalazł się on w polskim pawilonie obok tej miary twórców co Z. Pronaszko, M. Włodarski, J. Nowosielski, A. Marczyński i A. Kenar”⁴. Dla Dominika dodatkowym atutem udziału w biennale był wyjazd do Wenecji. „Po raz pierwszy pojechałem za granicę” — wspominał wiele lat później. „Z siermiężnej Polski trafiłem prosto w niewiarygodnie kolorowy świat. To były szok i olśnienie! […] Do tego mogłem zobaczyć na własne oczy wszystkie te wspaniałe dzieła, które dotąd znałem tylko z reprodukcji”⁵. W ramach funkcjonującego wówczas mecenatu państwowego Ministerstwo Kultury i Sztuki zakupiło cztery z wystawionych w Wenecji grafik.

Na swojej wystawie w CBWA „Zachęta” w 1957 roku Tadeusz Dominik oprócz grafik pokazał obrazy olejne, akwarele, monotypie, rysunki, a także kolaże i tkaniny — łącznie 78 prac z lat 1956–1957. Główną część ekspozycji tworzyły obiekty wykonane w technikach malarskich⁶. W najnowszych pracach Dominika, jak pisał we wstępie do katalogu Aleksander Wojciechowski, „zacierały się granice między technikami, wszystko służyć zaczęło wspólnemu celowi; przeżyciu koloru. Pokazaniu emocjonalnego działania barwnej płaszczyzny, plamy, linii ...”⁷. Dla artysty wystawa stanowiła swoistą cezurę. „Podsumowaniem mojego pierwszego etapu działalności artystycznej oraz zapowiedzią nowych poszukiwań były prace pokazane na pierwszej indywidualnej wystawie [...] — napisał kilka lat później.  „Obok prac figuralnych pokazałem moje pierwsze obrazy abstrakcyjne”⁸. Wystawa miała dla niego również prestiżowe znaczenie, „bo to były bardzo wysokie progi dla młodego malarza”⁹. Dominik sam zaprojektował plakat ekspozycji.

Wystawa była momentem zwrotnym w biografii artystycznej Dominika; wyznaczyła kierunek przyszłego rozwoju jego sztuki. Już za kilka lat będzie określany przez krytyków jako „jeden z najlepszych naszych kolorystów młodego pokolenia”¹⁰, malarz, któremu — jak pisał Zbigniew Herbert — udało się „z tradycji, którą pochopni krytycy przedwcześnie grzebali, uczynić narzędzie malarstwa bardzo własnego i współczesnego. W jego interpretacji formuła koloryzmu stała się zadziwiająco szeroka, pojemna i sprawna”¹¹.

W prasie ukazało się zaledwie kilka recenzji wystawy, a ich wydźwięk był raczej negatywny. Wszyscy autorzy więcej uwagi poświęcili odbywającej się w tym samym czasie w Zachęcie wystawie grafik Haliny Chrostowskiej¹². Dominik i Chrostowska byli w podobnym wieku, a ich artystyczna edukacja i debiut przebiegały równolegle. Wczesne prace Chrostowskiej doskonale wpisywały się oficjalny nurt sztuki pierwszej połowy lat 50. XX wieku, co niewątpliwie nie pozostawało bez wpływu na jej artystyczną karierę. W tym czasie graficzka była już bardzo zaangażowana w pracę dydaktyczną w warszawskiej ASP, aktywnie działała w Związku Polskich Artystów Plastyków i jako społecznik udzielała się w wielu organizacjach. Na swojej pierwszej indywidualnej ekspozycji pokazała nowe grafiki wykonane w technikach metalowych.

Krytycy wysoko ocenili prace Chrostowskiej i jednocześnie nie kryli swojego rozczarowania wystawą Dominika. Z pierwszą indywidualną prezentacją twórczości artysty, który od kilku już lat cieszył się opinią bardzo zdolnego młodego grafika, w oczywisty sposób wiązały się wysokie oczekiwania. Zastrzeżenia recenzentów budziła sama formuła wystawy. Ich zdaniem był to pokaz z pracowni, na którym artysta zaprezentował, jak to określił Ignacy Witz, „centralny punkt eksperymentowania, taki, w którym jeszcze nie został dokonany wybór, zarówno w stosunku do formy, jak i gatunku”¹³. „Artysta winien był raczej zaczekać z pokazem do momentu, gdy będzie mógł wystąpić z dojrzałymi już własnymi propozycjami plastycznymi” — zakończyła swoją recenzję Bożena Kowalska¹⁴.

MKiS zakupiło z ekspozycji dwa obrazy olejne z 1957 roku: Kompozycję pionową  i Kompozycję czarną (obecnie w kolekcji Muzeum Okręgowego w Toruniu).

Joanna Egit-Pużyńska
dział zbiorów i inwentarzy Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki. 

Bibliografia:

Czasopisma:

• Ciechoński, St., Bądźmy cierpliwi. Na wystawie w Zachęcie, „Kurier Polski” 1957, nr 77.
• Co warto w tym tygodniu obejrzeć na wystawie, „Express Wieczorny” 1957, nr 286.
• Kowalska, Bożena, Chrostowska i Dominik w Zachęcie, „Trybuna Ludu” 1958, nr 1.
• Małkowska, Monika, Malarstwo na pogodę ducha, „Tadeusz Dominik – w kręgu sztuki. Dodatek specjalny”, „Rzeczpospolita” 2008.
• RS, Trzy wystawy w Zachęcie, „Sztandar Młodych” 1957, nr 276.
• (s), [bez tytułu], „Słowo Powszechne” 1957, nr 281.
• Witz, Ignacy, W kręgu grafiki, „Życie Warszawy” 1957, nr 292.
• Wojciechowski, Aleksander, Halina Chrostowska, „Przegląd Kulturalny” 1957, nr 50.

Druki zwarte:

• Tadeusz Dominik. Malarstwo, kat. wyst., Galeria Zachęta, Warszawa 1993.
• Rocznik CBWA 1957, [b.a.; opracowanie graficzne: Wojciech Zamecznik] Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa, b.d. [1958], s. 22.
• Wojciechowski, Aleksander, w: Tadeusz Dominik, seria Współczesne malarstwo polskie,  red. Aleksander Wojciechowski, Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Warszawa 1968, s. nlb.

¹ Dokumentacja CBWA zachowana w Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki nie pozwala na ustalenie daty otwarcia wystawy, miało ono miejsce 18 lub 21 listopada.
² Aleksander Wojciechowski, w: Tadeusz Dominik, seria Współczesne malarstwo polskie, red. Aleksander Wojciechowski, Wydawnictwo  Artystyczno-Graficzne, Warszawa 1968, s. nlb.
³ Aleksander Wojciechowski, w: Tadeusz Dominik, kat. wyst., ZPAP, CBWA, Warszawa 1957, s. nlb.
⁴ Aleksander Wojciechowski, w: Tadeusz Dominik. Malarstwo, kat. wyst., Galeria Zachęta, Warszawa, 1993, s. 8.
⁵ Trzymam się słonecznej strony życia. Rozmowa z Tadeuszem Dominikiem, rozmawiała Monika Kuc, „Tadeusz Dominik – w kręgu sztuki. Dodatek specjalny”, „Rzeczpospolita” 2008 (28.11).
⁶ Dane odnośnie liczby prac podane w Roczniku CBWA 1957 nie zgadzają się ze spisem prac w katalogu wystawy, Tadeusz Dominik, ZPAP, CBWA, Warszawa 1957.
⁷ Aleksander Wojciechowski, w: Tadeusz Dominik, kat. wyst., ZPAP, op. cit., s. nlb.
⁸ Tadeusz Dominik, w: Tadeusz Dominik. Malarstwo, kat. wyst., Dom Artysty Plastyka, Warszawa 1972, s. nlb.
⁹ Tadeusz Dominik, w: Tadeusz Dominik. Malarstwo, kat. wyst., Galeria Zachęta, Warszawa 1993, s. 5.
¹⁰ Plastyka. Dominik, „Zwierciadło” 1958, nr 22.
¹¹ Zbigniew Herbert, Tadeusz Dominik, w: Dominik, kat. wyst., Galeria ZPAP, Warszawa 1963.
¹² W Roczniku CBWA 1957 obydwie wystawy występują pod wspólnym tytułem: Wystawa prac Haliny Chrostowskiej i Tadeusza Dominika. Zob. Rocznik CBWA 1957, [b.a.; opracowanie graficzne: Wojciech Zamecznik] Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa, b.d. [1958], s. 22. Wspólne było zaproszenie na otwarcie.
¹³ Ignacy Witz, W kręgu grafiki, „Życie Warszawy” 1957, nr 292.
¹⁴ Bożena Kowalska, Chrostowska i Dominik w Zachęcie, „Trybuna Ludu” 1958, nr 1.