Sztuka belgijska XIX–XX wieku

16.02 – 17.03.1957 Sztuka belgijska XIX–XX wieku

Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

organizator: Centralne Biuro Wystaw Artystycznych
komisarz: Jerzy Sienkiewicz
projekt plakatu: Henryk Tomaszewski
liczba artystów: 42
liczba prac: 174
frekwencja: 43.440 (Rocznik CBWA)

Katalog wystawy zawiera 40 ilustracji (fotografie Leonarda Sempolińskiego), teksty ambasadora Królestwa Belgii w Warszawie Hadelina de Meeûsa d’Argenteuil i J. van Lerberghe’a z tamtejszego Ministerstwa Oświaty. Plakat wystawy projektował Henryk Tomaszewski. W dokumentacji Zachęty — Narodowej Galerii Sztuki zachowała się „Złota Księga” wpisów gości.

Wielka ekspozycja belgijska należała do najznaczniejszych wydarzeń kulturalnych w Warszawie w 1957 roku. Towarzyszyła jej wizyta oficjalnej delegacji belgijskiej, z którą rząd PRL podpisał umowę o współpracy kulturalnej, pierwszą w okresie odwilży z krajem zachodnim. Jej skutkiem była m.in. wystawa sztuki polskiej w Antwerpii. Otwarcia w Zachęcie dokonał minister kultury Karol Kuryluk w obecności Adama Rapackiego, ministra spraw zagranicznych.

Ekspozycję sztuki belgijskiej w Zachęcie poprzedziła m.in. wystawa Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego. Wystawiono prace 42 artystów belgijskich kilku generacji, od tworzących w końcu XIX wieku do najmłodszych, żyjących (w sumie 122 obrazy, 3 akwarele, 30 grafik, 19 rzeźb). Dzieła pochodziły z kilku belgijskich kolekcji publicznych, a także prywatnych i zbiorów samych artystów. Wcześniej eksponowano dużą część tego zestawu w Leningradzie, jednak bez dzieł artystów współczesnych.

Zaprezentowano najwybitniejszych przedstawicieli symbolizmu, tendencji ekspresjonistycznych, surrealizmu, w tym artystów zaliczanych już do klasyków nowoczesności. Byli to m.in. James Ensor, Léon Fréderic, Constantin Meunier, Henri Evenepoel, Léon Spilliaert, Frans Masereel, Georges Minne, Paul Delvaux, René Magritte, Constant Permeke, Gustave de Smet, Jacob Smits, Edgar Tytgat, Gustave van de Woestijne, Rik Wouters. Znaczący wydaje się całkowity brak postimpresjonistów, mimo że tendencja ta miała w Belgii kilku wybitnych i znanych w Europie przedstawicieli.

Niewiele ówczesnych wystaw zagranicznych w Polsce uzyskało tak bogate reperkusje prasowe. Pisali o niej m.in. Janusz Bogucki, Zbigniew Herbert, Bożena Kowalska, Zbigniew Makowski, Zofia Ostrowska-Kębłowska, Jerzy Sienkiewicz, Ignacy Witz, Danuta Wróblewska. W „Przekroju” ukazała się specjalna rozkładówka z kolorowymi reprodukcjami, m.in. Magritte’a, (nr 622 z 10 marca). Czasopismo „Świat i Polska” (nr 2 z 10 marca) poświęciło swoje szpalty reprodukcjom grafiki Fransa Masereela. Kilkoro piszących potraktowało wystawę jako pełny wykład dziejów najnowszych sztuki w Belgii, opisując jej tendencje i wydobywając z reguły znaczenie zaangażowanej społecznie sztuki Meuniera, ale także Ensora, Permeke.

Kowalska wykorzystała ten przegląd do porównania ze sztuką polską, szczególnie w odniesieniu do symbolizmu¹. Jan Puget podkreślał wagę tradycji lokalnej (głównie niderlandzkich malarzy XVI wieku) dla współczesnej sztuki belgijskiej – wątek, który w ówczesnej krytyce polskiej z wystaw zagranicznych jest powszechnie obecny². Z kolei malarz Zbigniew Makowski posłużył się konwencją przechadzki po wystawie³.

Osobiste wrażenia, odnoszące się do kilku wybranych dzieł z wystawy, relacjonował również Zbigniew Herbert w „Tygodniku Powszechnym”⁴. Danuta Wróblewska mocno wyraziła rozczarowanie słabością działu współczesnego, zjadliwie skrytykowała też jakość katalogu: „wzbudza najgorsze myśli, i to od razu po znakomitym katalogu wystawy Strzemińskiego”⁵. Wtórował jej z podobną opinią Makowski. O wystawie pisano także w prasie belgijskiej.

Tak znacząca wystawa — niewiele było w tych latach w Polsce z tak bogatym wyborem wybitnych nazwisk sztuki europejskiej — nie mogła pozostać bez echa w sztuce i krytyce polskiej tego okresu. Jej ewentualne inspiracje wymagają jeszcze zbadania. Niewątpliwie moment, w którym została zorganizowana, przypada na czas wzmożonego zainteresowania w naszym środowisku artystycznym — od wystawy w Arsenale w 1955 roku przynajmniej poczynając — pojęciem „metafory plastycznej”. Poświęcali mu wówczas uwagę m.in. (spośród piszących także o wystawie belgijskiej) Bogucki i Witz.

W lecie 1957 roku odbyła się również wystawa malarstwa belgijskiego w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Sopocie i Krakowie — był to jednak inny zestaw artystów. Warto też przypomnieć, że w 1928 roku w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie odbyła się „wystawa reprezentacyjna sztuki belgijskiej”.

Andrzej Pieńkos
Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Bibliografia

Katalog:

Sztuka belgijska końca w. XIX – w. XX, wstępy Hadelin d Meeûs d’Argenteuil, J. van Lerberghe, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1957.
Rocznik CBWA 1957, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa, b.d. [1958], s. 9–10.

Teksty źródłowe:

Art belge en Pologne, „La Dernière Heure” (Bruksela) 1957 (20.02).
Bogucki, J., O wystawie belgijskiej, „Życie Literackie” 1957, nr 13.
Exposition d’art belge à Varsovie, „La Gazette de Liège” 1957 (18.02).
Grubert H., Można się przekonać w „Zachęcie”, „Express Wieczorny” 1957, nr 43.
Herbert, Z., Sztuka belgijska XIX i XX w., „Tygodnik Powszechny” 1957, nr 16.
H. P., 100 lat sztuki belgijskiej, „Stolica” 1957, nr 10.
i. ż., Wystawa sztuki belgijskiej w „Zachęcie”, „Głos Pracy” 1957, nr 40.
Januszewski, St., Sztuka belgijska w Warszawie, „Tygodnik Demokratyczny” 1957, nr 11.
Kowalska, B., Plastyka belgijska w Warszawie, „Nowe Sygnały” (Wrocław) 1957, nr 10.
Krogulska, Z., List z Warszawy, „Słowo Ludu” 1958, nr 53.
(K r.), Dziś w Zachęcie otwarcie Wystawy Sztuki Belgijskiej, „Trybuna Ludu” 1957, nr 46.
Ledóchowski, S., Sztuka belgijska XIX – XX wieku, „Słowo Powszechne” 1957, nr 44.
L. J., Wystawa sztuki belgijskiej, „Ilustrowany Kurier Polski” (Bydgoszcz) 1957, 47.
Łojak, G., Wystawa sztuki belgijskiej, „Żołnierz Wolności” 1957, nr 56.
Makowski, Z., Geometria i wzruszenie, „Kierunki” 1957, nr 10.
M. K., Niefachowe uwagi amatora, „Głos Wielkopolski” 1957, nr 47.
Puget, J., Wystawa sztuki belgijskiej, „Głos Pracy” 1957, nr 56.
Puget, J., W czterech ramach obrazu, „Dookoła Świata” 1957, nr 11.
Sienkiewicz, J., Spotkanie ze sztuką belgijską, „Przegląd Artystyczny” 1957, nr 2.
Sztuka belgijska XIX i XX wieku, „Życie Warszawy” 1957, nr 41.
Top, Wystawa, „Przekrój” 1957, nr 622.
Une exposition d’art belge à Varsovie, „La Dernière Heure” (Bruksela) 1957 (18.02).
Witz, I., Sztuka belgijska XIX i XX wieku, „Życie Warszawy” 1957, nr 49.
Wróblewska, D., Wystawa sztuki belgijskiej, „Nowa Kultura” (Warszawa) 1957, nr 11.
Wystawa sztuki belgijskiej, „Życie Literackie” 1957, nr 8.
(Wyh.), 100 obrazów w „Zachęcie”, „Życie Warszawy” 1957, nr 39.
Z.H., Sztuka belgijska, „Twórczość” 1957, nr 5.
Z wystawy sztuki belgijskiej w warszawskiej „Zachęcie”, „Dziennik Bałtycki”1957, nr 47

Wzmianki:

(bo), [b.t.], „Stolica” 1957, nr 6.

Artyści

Malarstwo: Alfred Bastien, Gaston Bertrand, Anne Bonnet, Jean Burssens, Jean Brusselmans, Philibert Cockx, Paul Delvaux, Roger Dudant, James Ensor, Henri Evenepoel, Leon Frédéric, Eugène Laermans, Louis van Lint, Paul Maas, Jacque Maes, René Magritte, Antoine Marstboom, Marc Mendelson, Constantine Meunier, Antoine Mortier, Jacques Ochs, Isidore Opsomer, Willem Paerels, Pierre Paulus, Constant Permeke, Gustave de Smet, Léon de Smet, Jacob Smits, Léon Spilliaert, Rodolphe Strebelle, Edgar Tytgat, Josef Vinck, Léon de Vos, Gustave van de Woestijne, Henri Wolvens, Rik Wouters.

Grafika: Jules de Bruycker, James Ensor, François Masereel.

Rzeźba: Constantin Meunier, Georges Minne, Rik Wouters.

¹ Bożena Kowalska, Plastyka belgijska w Warszawie, „Nowe Sygnały” (Wrocław) 1957, nr 10.
² Jan Puget, W czterech ramach obrazu, „Dookoła Świata” 1957, nr 11.
³ Zbigniew Makowski, Geometria i wzruszenie, „Kierunki” 1957, nr 10.
⁴ Zbigniew Herbert, Sztuka belgijska XIX i XX w., „Tygodnik Powszechny” 1957, nr 16 (21.04).
⁵ Danuta Wróblewska, Wystawa sztuki belgijskiej, „Nowa Kultura” (Warszawa) 1957, nr 11 (17.03).

^{fot. Sztuka belgijska XIX–XX wieku, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa (16.02–17.03.1957), fragment ekspozycji. Fot. Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki}

Powiązane materiały

mediateka / foldery / teksty

Sztuka belgijska końa wieku XIX i wieku XX

Wycinki prasowe
mediateka / książki

Sztuka belgijska końca w. XIX - w. XX

Katalog wystawy

Informacje