Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

Komitet organizacyjny:
Władysław Blinkiewicz (Z-ca Dyrektora Centralnego Biura Wystaw Artystycznych); Janusz Błażejowski (członek Zarządu Sekcji Arch. Wnętrz); Stefan Durmaj (Z-ca Kierownika Wydziału Kultury Prez. m. st. Warszawy); Lech Grześkiewicz (V-ce Prezes Okręgu Warszawskiego ZPAP); Jerzy Hryniewiecki (architekt, profesor Politechniki Warszawskiej); Włodzimierz Horn (członek Zarządu Sekcji Arch. Wnętrz OW ZPAP); Irena Huml (historyk sztuki); Danuta Kowalewska (kierownik Wydziału Kultury Dzielnicowej Rady Narodowej Warszawa-Śródmieście); Julia Klarner (dyrektor Biura Okręgu Warszawskiego ZPAP); Cyprian Paczkowski (dyrektor Przedsiębiorstwa Wystaw i Targów Zagranicznych); Zdzisław Wróblewski (przewodniczący Zarządu Sekcji Arch. Wnętrz Okręgu Warszawskiego ZPAP); Leszek Wysznacki (redaktor naczelny „Stolicy”); Stanisław Zamecznik (artysta-plastyk); Maciej Żwinis (Z-ca Przewodniczącego Sekcji Arch. Wnętrz Okręgu Warszawskiego ZPAP)
komisarz: Zbigniew Koźniewski
projekt ekspozycji: Julian Pałka
projekt plakatu: Julian Pałka
liczba uczestników: 59
liczba eksponatów: 615
frekwencja: 4.526 (Rocznik CBWA)

„Otwartą w maju w gmachu «Zachęty» wystawę projektowania wystaw i imprez masowych publiczność przyjęła z wielkim zaciekawieniem; szło się do «Zachęty» po trosze tak, jak się idzie na kiermasz — było tam kolorowo, było dużo ruchu i wiele rozmaitych efektów plastycznych, zazwyczaj na wystawach dzieł sztuki nie spotykanych. O wysokiej ocenie rangi społecznej tej dziedziny plastyki niech świadczy fakt, iż pokaz zorganizowano w ramach cyklu «Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL»”^[1].

W taki oto sposób zachęcano do zwiedzania w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych „wystawy o wystawach”.

Wystawa była częścią serii ogólnopolskich ekspozycji prezentujących główne dziedziny sztuki użytkowej. Zamierzeniem organizatorów było przedstawienie dorobku powojennego w postaci wystaw poświęconym poszczególnym dziedzinom. W ramach tego przedsięwzięcia odbyło się sześć następujących prezentacji:

• Projektowanie mebli i wnętrza mieszkalnego, tereny Międzynarodowych Targów Poznańskich, Poznań (od 11.04.1969);
• Artyści tkacze w Polsce Ludowej, OPS i Salon Wystawowy, ul. Tuwima 22, Łódź (19.04–05.1969);
• Projektowanie form przemysłowych, BWA Lublin (od 21.04.1969);
• Projektowanie wnętrza, Dwór Artusa, Gdańsk (od 22.04.1969);
• Projektowanie wystawiennictwa i imprez masowych, CBWA, Warszawa (od 12.05.1969);
• Projektowanie ceramiki i szkła, Muzeum Śląskie, Wrocław (od 6.04.1969).

Całemu przedsięwzięciu, czyli serii wystaw Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL towarzyszył katalog zbiorczy, wydany w 1972 roku przez Związek Polskich Artystów Plastyków, pod redakcją Andrzeja Janoty (opracowanie graficzne: Jan Heydrich, Maciej Raducki). Przy okazji wystawy w Warszawie opublikowano osobny katalog, ze wstępem Jerzego Olkiewicza, w którym autor podkreślał znaczenie sztuki projektowania wystaw w polskim życiu artystycznym po II wojnie światowej:

Polskie wystawiennictwo cieszy się podobną renomą jak nasz plakat. Podkreśla się jego wysokie walory plastyczne, odkrywczość, efektowność, dowcip. W pewnym sensie odnajdziemy też wspólne cechy rodowodu obu dyscyplin plastyki. Cechy te wynikają z ograniczeń — materiałowych i towarowych, drukarskich i związanych ze stanem możliwości produkcyjnych przemysłu, które charakteryzowały lata powojenne².

W CBWA zaprezentowano dokumentację fotograficzną, makiety oraz fragmenty dekoracji. Tematem były projekty plastycznej oprawy imprez handlowych i  okolicznościowych, targów, rocznic, wnętrz muzealnych jak również oprawy plastycznej świąt narodowych, dożynek i festiwali. Przypomniano m.in. projekty Oskara Hansena, Stanisława Zamecznika, Wojciecha Zamecznika, czy Jacka Damięckiego. Jak zapowiadano wystawę w „Trybunie Ludu”: „W fotograficznym materiale dokumentacyjnym, szkicach, planach, makietach itd. eksponowane będą fragmenty dekoracji przygotowanych np. na doroczne centralne dożynki w Warszawie, manifestacje pierwszomajowe, święta lipcowe, na V Zjazd PZPR, Światowy Festiwal Studentów i Młodzieży itd. Będzie to więc nie tylko przegląd 25-letniego dorobku naszych plastyków-wystawienników, ale także ciekawa kronika różnych ważnych politycznych, kulturalnych, społecznych, gospodarczych wydarzeń w stolicy i kraju”³.

Ekspozycja w CBWA była dziełem Juliana Pałki (1923–2002), projektanta graficznego plakatów, typografii, zajmującego się również wystawiennictwem, scenografią oraz pomnikami. Recenzenci wiele miejsca poświęcili opisowi sposobu ekspozycji, co zrozumiałe, skoro tematem było wystawiennictwo:

Sale „Zachęty” […] podzielono […] na mniejsze przestrzenie za pomocą konstrukcji z metalowych prętów. Biegła ona ponad głowami zwiedzających, opadała i wznosiła się na powrót, tworząc stelaż dla eksponatów i plansz, a zarazem iluzoryczne przykrycie. Każdy, kto zna te monotonne dziewiętnastowieczne sale, mógł ocenić, jak wielkiej dokonano tu metamorfozy, jak bardzo wyobraźnia plastyka i pomysłowość konstruktora zmieniły tam przestrzeń, jej skalę; widz szedł ściśle wyznaczoną trasą, coraz bardziej wciągając się w przygotowany dlań, starannie wyreżyserowany spektakl przedmiotów, kształtów, barw i świateł. Konstrukcja, o której mowa, zawierała w skrócie wszystkie cechy współczesnej architektury wystaw: była łatwa w montażu i demontażu, kiedy trzeba przyciągała uwagę zwiedzającego popisem możliwości konstrukcyjnych, kiedy trzeba usuwała się w cień tak dalece, iż widz zapominał o jej istnieniu⁴.

Konstrukcja zaprojektowana przez Pałkę została doceniona — zarówno ze względu na walory ekspozycyjne, jak i na możliwości demontażu — także przez innego krytyka w „Gazecie Handlowej”: „Oprawą wystawy jest konstrukcja z metalu i brezentu, tworząca w pomieszczeniach wystawowych zupełnie nowe sale. Oryginalność tej struktury przestrzennej zaprojektowanej przez Juliana Pałkę, autora całej ekspozycji i Władysława Strumiłłę polega na tym, że cała konstrukcja po zdemontowaniu mieści się w trzech skrzyniach o łącznej objętość równej trzem metrom kwadratowym”⁵.

W recenzjach i wzmiankach prasowych można odnaleźć informację, że wystawy z cyklu Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL były planowane również jako pokazy zagraniczne: „część z wymienionych wystaw będzie eksponowana w br. w krajach Europy Zachodniej,  m.in. w Anglii, Francji, w Berlinie Zachodnim w ramach tzw. Tygodni Polskich”⁶. Warszawska część, czyli Projektowanie wystawiennictwa i imprez masowych, została zaprezentowana na wystawie gospodarczej w Moskwie w 1969 roku⁷.
 

Stanisław Welbel
Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk
dział edukacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Bibliografia:

Katalog:

• Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL. Wystawa. Projektowanie wystawiennictwa i imprez masowych, kat. wyst., CBWA „Zachęta” Warszawa 1969.
• Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL, red. Andrzej Janota, Warszawa 1972.
• Rocznik CBWA 1968–1969–1970, red. Maria Matusińska, Barbara Mitschein, Ada Potocka, Helena Szustakowska, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa, b.d. [1971], s. 29–30.

Teksty źródłowe:

• B. Jaszczuk zwiedził warszawską wystawę sztuki użytkowej, „Życie Warszawy” 1969, nr 118 (18–19.05).
• „Chodź z nami dziś na wycieczkę „Expressu” do „Zachęty”, „Express Wieczorny” 1969, nr 125 (27.05).
• Dziś w stolicy, „Dziennik Ludowy” 1969, nr 113 (13.05).
• (g), 25 lat polskiej sztuki użytkowej, „Kurier Polski” 1969, nr 120 (23.05).
• (haes), Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL, „Słowo Powszechne” 1969, nr 126 (26.05).
• (kgp), Projekty oprawy plastycznej…, „Express Wieczorny” 1969, nr 112.
• Nowe wystawy w Zachęcie, „Kurier Polski” 1969, nr 116 (19.05).
• Osęka, Andrzej, Sztuka wystawiania, „Wiedza i Życie” 1969, nr 8.
• Polska sztuka użytkowa, „Zielony Sztandar” 1969, nr 41 (22.05).
• Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL, „Express Wieczorny” 1969, nr 124 (26.05).
• Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL, „Życie Warszawy” 1969, nr 113 (13.05).
• Projekty oprawy plastycznej imprez masowych na wystawie w „Zachęcie”, „Express Wieczorny” 1969, nr 112 (12.05).
• Raducka, Zofia, Wystawy, „Tygodnik Demokratyczny” 1969, nr 22 (01.06).
• Udana wycieczka „Expressu” do „Zachęty”, „Express Wieczorny” 1969, nr 127 (29.05).
• Winter, W., Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL. Lekcja wystawiennictwa, „Gazeta Handlowa” 1969, nr 42 (27.05).
• Witz, Ignacy, Potrzebna niecierpliwość, „Słowo Ludu” 1969, nr 502 (7.06).
• W.W., Wystawiennictwo i znak graficzny, „Gazeta Handlowa” 1969, nr 39.
• Z sal wystawowych. Wystawiennictwo i znak graficzny, „Gazeta Handlowa” 1969, nr 39 (16.05).
• W Zachęcie wystawa o wystawach, „Trybuna Ludu” 1969, nr 132 (14.05).
• (ż), Wystawa o wystawach, „Trybuna Ludu” 1969, nr 130 (12.05).

Wzmianki:

• „Dziennik Ludowy” 1969, nr 113.
• „Express Wieczorny” 1969, nr 104 (2.05).
• „Express Wieczorny” 1969, nr 111 (11.05).
• „Express Wieczorny” 1969, nr 124.
• „Express Wieczorny” 1969, nr 134.
• „Kurier Polski” 1969, nr 116.
• „Miesięcznik Literacki” 1969, nr 7.
• „Słowo Ludu” 1969, nr 500 (24.05).
• „Żołnierz Wolności” 1969, nr 146.
• „Życie Literackie” 1969, nr 18.
• „Życie Literackie” 1969, nr 22.
• „Życie Warszawy” 1969, nr 146.
• „Życie Warszawy” 1969, nr 147.

Projektanci

Tadeusz Babicz, Tadeusz Bajwoluk, Janusz Błażejowski, Tadeusz Błażejowski, Aleksander Borys, Stanisław Bruzdowicz, Edmund Budasz, Tadeusz Ciałowicz, Włodzimierz Chwedczuk, Stanisław Cuchra-Cukrowski, Barbara Cybulska, Grażyna Czapska, Jacek Damięcki, Violetta Damięcka, Włodzimierz Eger, Jerzy Frątczak, Marian Gargała, Halina Gąsowska, Adam Gedliczka, Jerzy Grabowski, Andrzej Gucewicz, Seweryna Gugała-Stolarska, Oskar Hansen, Włodzimierz Horn, Andrzej Janota, Henryk Jaszczewski, Zbigniew Jezierski, Lidia Kaczanowska, Stanisław Kaim, Zbigniew Kaja, Lesław Kiernicki, Kazimierz Klimek, Mikołaj Kokozow, Jan Kosiński, Janusz Kowalski, Anna Koźniewska, Zbigniew Koźniewski, Zygmunt Kuligowski, Juliusz Lenartowicz, Jerzy Leontiew, Julian Pałka, Tadeusz Piątek, Maciej Raducki, Marian Rojewski, Ryszarda Sadowska, Bolesław Siemianowski, Stefan Śledziński, Wanda Sobczyńska, Robert Sobczyński, Maurycy Tomasz Stryjecki, Jerzy Tymcik, Leszek Wajda, Janusz Wieczorek, Czesław Wielhorski, Roman Wycłan, Andrzej Zaborowski, Stanisław Zamecznik, Wojciech Zamecznik, Maciej Żwinis.

¹ Andrzej Osęka, Sztuka wystawiania, „Wiedza i Życie” 1969, nr 8.
² Jerzy Olkiewicz, [wstęp], w: Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL. Wystawa. Projektowanie wystawiennictwa i imprez masowych, kat. wyst., CBWA „Zachęta” Warszawa 1969, s. nlb.
³ (ż), Wystawa o wystawach, „Trybuna Ludu” 1969, nr 130 (12.05).
⁴ A. Osęka, Sztuka wystawiania, op. cit.
⁵  W. Winter, Polska sztuka użytkowa w 25-lecie PRL. Lekcja wystawiennictwa, „Gazeta Handlowa” 1969, nr 42 (27.05).
⁶ (ż), Wystawa o wystawach, op. cit.
⁷ Ibidem.