Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

organizator: Komitet Współpracy Kulturalnej z Zagranicą, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych
frekwencja: 6.444

„Wystawa «Nowa Albania na drodze do socjalizmu», pierwsza albańska wystawa w Polsce ilustruje rosnący wciąż dobrobyt materialny i kulturalny Albanii. Jest ona obrazem pierwszych lat pięciolatki 1951–1955” — wyjaśnia Anna Milska w katalogu towarzyszącym tej ekspozycji¹. Kilkustronicowy wstęp Milskiej (1909–1987), prozaiczki i tłumaczki, która w 1950 roku wydała impresje Shqiptarija ojczyzna górskich orłów. Wrażenia z podróży po Albanii Ludowej², to jedyny tekst zamieszczony w tej publikacji. Dołączono do niego wyjaśnienie układu ekspozycji oraz dziesięć fotografii, które składają się na propagandowy przekaz wystawy zorganizowanej przez Komitet Współpracy Kulturalnej z Zagranicą (1950–1956), stalinowską jednostkę powołaną w celu scentralizowania i upolitycznienia wymiany kulturalnej między PRL a ZSRR, krajami demokracji ludowej oraz „krajami innymi”³.

Nowa Albania na drodze do socjalizmu była nietypową ekspozycją w programie wystawienniczym Centralnego Biura Wystaw Artystycznych, nie prezentowała bowiem sztuki, lecz propagandowe fotografie. Zorganizowano pokaz problemowy, informujący o historii i życiu codziennym Albanii. Układ ekspozycji zaplanowano następująco: „1. Wstępne informacje o Albańskiej Republice Ludowej 2. Historia ruchu wyzwoleńczego 3. Walka z okupantem faszystowskim 4. Ludowa Albania na drodze do socjalizmu: a) przemysł, rolnictwo b) nauka, kultura i sztuka c) armia albańska d) plan 5-letni e) przyjaźń ze Związkiem Radzieckim i krajami Demokracji Ludowej f) walka ludu albańskiego o pokój”⁴.

W zbiorach Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki zachowało się ponad dwadzieścia zdjęć przedstawiających widoki ekspozycji (np. z kompozycjami flag polskich i albańskich umieszczonych w centrum sali wystawowej) czy widzów oglądających z uwagą fotografie w gablotach i na ścianach. Część zachowanych zdjęć zreprodukowano w katalogu, np. mapę przedstawiającą Główne budowle planu 5-letniego, czy sceny z najnowszej politycznej historii Albanii: Enver Hodża  przemawia na II Kongresie Albańskiej Partii Pracy w Tiranie, 31 marca 1952 r., Stolica Ludowej Albanii — Tirana, Oddziały I-szej Dywizji Szturmowej, które brały udział w wyzwoleniu Tirany defilują przed Tymczasowym Rządem Demokratycznym. W tym zestawie zwraca uwagę propagandowe podkreślanie roli kobiet w tworzeniu nowej Albanii: Kobieta albańska bierze czynny udział w produkcji przemysłowej, czy Kobieta albańska bierze czynny udział w produkcji rolnej. Wątek ten odnaleźć można również we wstępie Anny Milskiej: „Ponad dwadzieścia tysięcy kobiet pracuje dzisiaj w produkcji, podczas gdy przed wojną zaledwie 688 kobiet było zatrudnionych”⁵.

W tym samym czasie Komitet Współpracy Kulturalnej z Zagranicą przygotował kilka wystaw w podobny sposób prezentujących kraje demokracji ludowej, również poza budynkiem Zachęty. W 1953 roku Pałacu Sztuki krakowianie mogli zaznajomić się z ekspozycją Węgry na drodze do socjalizmu. Rok później w warszawskim Muzeum Historycznym zaprezentowano pokaz Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna, a w Muzeum Śląskim we Wrocławiu i Domu Wojska Polskiego w Warszawie 10 lat wolnej Bułgarii⁶.

Karolina Zychowicz
dział dokumentacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Bibliografia

Katalog:

• Nowa Albania na drodze do socjalizmu, kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych „Zachęta”, Warszawa 1953.

Teksty źródłowe:

• Milska, Anna, Shqiptarija ojczyzna górskich orłów. Wrażenia z podróży po Albanii Ludowej, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1950.
• mk, Kultura i sztuka w Nowej Albanii, „Przegląd Kulturalny” 1953, nr 14, s. 8.
• Sztuka obca w Polsce 1944–1960, maszynopis, Dział Dokumentacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztukii     

Opracowania:

• Zychowicz, Karolina, The Exhibition-Organising Activity of the Comitee for Cultural Cooperation with Foreign Countries (1950–1956) Based on the Example of Selected Exhibitions at the Zachęta Central Bureau of Art Exhibitions, tłum. Klaudyna Michałowicz, „Ikonotheka” 2016, nr 26, s. 63–94.

¹ Anna Milska, [wstęp], w: Nowa Albania na drodze do socjalizmu, kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych „Zachęta”, Warszawa 1953, s. 8.
² Anna Milska, Shqiptarija ojczyzna górskich orłów. Wrażenia z podróży po Albanii Ludowej, „Książka i Wiedza”, Warszawa 1950.
³ Zob. Karolina Zychowicz, The Exhibition-Organizing Activity of the Committee for Cultural Cooperation with Foreign Countries (1950–1956) Based on the Example of Selected Exhibitions at the Zachęta Central Bureau of Art Exhibitions, „Ikonotheka” 2016, nr 26, s. 63–94.
⁴ Nowa Albania na drodze do socjalizmu, op. cit., s. nlb [11].
⁵ Anna Milska, [wstęp], w: Nowa Albania na drodze do socjalizmu, op. cit., s. 6.
⁶ Teczka Sztuka obca w Polsce 1944–1960, maszynopis, Dział Dokumentacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki; zob. także Karolina Zychowicz, The Exhibition-Organizing Activity of the Committee for Cultural Cooperation with Foreign Countries (1950–1956), op. cit., s. 73.