IV Ogólnopolska Wystawa Fotografiki
26.04 – 01.05.1954 IV Ogólnopolska Wystawa Fotografiki
Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych
organizator: Związek Polskich Artystów Fotografików, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych
miejsce: Sale Muzeum Historycznego m. st. Warszawy (Rynek Starego Miasta 32/36); pierwotnie zakładano prezentację w Salach Zachęty
Inne miejsca prezentacji wystawy :Sopot, w ramach Festiwalu Sztuk Plastycznych (1.07 – 15.08.1954), Lublin (20.09 – 15.10.1954), Kraków (15.11 – 30.12.1954)
komisarz: Tadeusz Bukowski
liczba prac: 303
liczba autorów: 134
Ogólnopolskie Wystawy Fotografiki
Ogólnopolskie Wystawy Fotografiki organizowane pod patronatem Polskiego Związku Fotografików (od czerwca 1952 roku — Związku Polskich Artystów Fotografików) stanowiły najistotniejsze oficjalne przeglądy aktualnych dokonań i trendów w polskiej fotografii artystycznej. W Komisjach Kwalifikacyjnych oraz Komitetach Organizacyjnych poszczególnych wystaw zasiadały postaci, które silnie naznaczyły ówczesną scenę artystyczną swą intensywną działalnością twórczą, jak i bezpośrednim zaangażowaniem w konstytuowanie i uprawomocnianie struktur życia fotograficznego. Z jednej strony, OWF sięgające do przedwojennej tradycji retrospektywnych salonów, stanowiły doskonałą okazję do nawiązania międzypokoleniowego dialogu pomiędzy różnymi generacjami fotografów. Niemniej wskrzeszenie krajowego życia fotograficznego już w nowej sytuacji politycznej i kulturalnej spowodowało, że aprobowano prace nacechowane ideologicznie i wpisujące się w określoną narrację. W doborze prac i towarzyszącym ekspozycjom komentarzom jest wyraźnie odczuwalny hierarchiczny charakter ZPAF-u oraz chęć propagowania i narzucania pożądanego sposobu kreacji obrazu fotograficznego członkom środowiska fotograficznego.
Analiza materiałów archiwalnych związanych z tymi spośród Ogólnopolskich Wystaw Fotografiki, które wyróżniało prestiżowe miejsce prezentacji (sale Zachęty), daje obraz tematów oraz sposobów obrazowania aprobowanych i pożądanych w l. 50 i 60. przez samych fotografów. W tych przeglądowych pokazach aktualnych dokonań wyraźne okazuje się nieustanne odwoływanie się do silnie zakorzenionych w polskiej fotografii tradycji piktorialnych spod znaku Jana Bułhaka (tzw. „fotografia ojczysta”). Gruntowna analiza OWF ukazuje polską powojenną fotografię w nowym świetle, zwłaszcza w kwestii ustosunkowania się środowiska twórców wobec doktryny socrealistycznej.
Kontekst historyczny wystawy
Analiza Ogólnopolskich Wystaw Fotografiki przez pryzmat wpływu aktualnej polityki kulturalnej na prezentowaną w ramach tych grupowych przeglądów produkcję zdaje się wskazywać, że najbardziej negatywny oddźwięk socrealizmu uwidacznia się na III OWF (1953), kiedy to prezentowane prace zdecydowanie raziły przeciętnością i schematyzmem. Postulowana prostota i zrozumiałość dzieła w połączeniu z chęcią odrzucenia „formalizmu” utożsamianego z dwiema zasadniczymi metodami podważania precyzjonizmu kamery — tj. piktorialnym rozmyciem konturów, jak i wszelkimi poszukiwaniami języka abstrakcji — skutkowały dobitnie realistycznymi, tracącymi subtelność fotografiami o „nadmiernej gadatliwości”1. Przytłaczająca zdjęcia deskryptywność, nazbyt sumienna rejestracja szczegółów danej sceny w połączeniu z neutralną (czy wręcz mdłą) kompozycją odbierała (nawet tym pozbawionym ideologicznego podtekstu) pracom potencjał estetycznego oddziaływania na wyobraźnię widza, przybierając funkcję wyłącznie informatywnej relacji z przebiegu codziennych zdarzeń. Warto zarazem podkreślić, że socrealizm sprowokował2, w innych okolicznościach zapewne utrudnioną w polskim środowisku, krytykę piktorialnego podejścia do fotografii oraz refleksję nad możliwością wdrożenia nowej stylistyki, której punktem wyjścia miała być purystyczna wizja rzeczywistości. Zwykle negatywnie oceniana w dotychczasowej literaturze przedmiotu doktryna, okazuje się więc — na swój przewrotny i oczywiście problematyczny sposób — przyczyniać do przeorientowania ambicji fotografii, dotąd stawiającej sobie za cel przede wszystkim imitowanie malarskich środków wyrazu. Właśnie w tym okresie na nowo rozpoczęły się — choć żmudne i początkowo nie w pełni satysfakcjonujące czy nawet bezowocne — teoretyczne rozważania nad możliwościami eksplorowania języka przynależnego wyłącznie medium fotograficznemu. Poszukiwania te ukierunkowane były przede wszystkim na zręczne wykorzystywanie podstawowych parametrów technicznych, zabiegi kompozycyjne i ciemniowe. Skonfundowanie środowiska fotograficznego i poczucie konieczności adaptowania się do niejasnej, pozbawionej wyraźnych kryteriów doktryny, było stosunkowo krótkotrwałe i już w 1954 roku uwidacznia się chęć odrzucenia dosadnego mimetyzmu.
Istotnym świadectwem krytyki wcześniejszych postaw było wygłoszone podczas otwarcia IV OWF przemówienie Prezesa ZPAF3, Leonarda Sempolińskiego (1902–1988). Bezpośrednio odniósł się on do zaprezentowanego dwa tygodnie wcześniej, słynnego już dziś referatu Włodzimierza Sokorskiego O rzeczywisty zwrot w naszej polityce kulturalnej, będącego wyrazem samokrytyki i weryfikacji dotychczasowych metod wdrażania realizmu socjalistycznego, w której to padły jakże ważkie i kluczowe – zwłaszcza z perspektywy fotografów słowa:
Zasadniczym, typowym błędem […] w naszej praktycznej działalności — były próby zawężenia pojęcia sztuki socjalistycznej do roli ilustratora faktów skądinąd znanych, do swoistej reporterki artystycznej, do sztuki operującej przeważnie jednym i to bardzo jednostajnym warsztatem twórczym4.
Sempoliński podążając tym wyznaczonym podczas XI sesji Rady Kultury i Sztuki (15–16.04.1954) szlakiem5, zaznaczał, że definicja istoty sztuki fotograficznej wymaga dokładnego przepracowania i postulował konieczność odrzucenia zdjęć „naturalistycznych, obrazujących robotnika koniecznie przy pracy, najlepiej z łopatą, kielnią lub młotem”6. Sempoliński, parafrazując słowa Sokorskiego, zaznaczał, że przyczyn ostatnich lat wypaczeń sztuki nie należy upatrywać w samej doktrynie, ale w błędnych sposobach jej interpretacji i poślednich metodach realizacji.
IV Ogólnopolska Wystawa Fotografiki
26.04 – 01.05.1954
Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych
pl. Małachowskiego 3, 00-916 Warszawa
Zobacz na mapie