Pawilon Polski na Międzynarodowej Wystawie Architektury – La Biennale di Venezia

komisarz Pawilonu Polskiego: Agnieszka Morawińska
kurator: Elias Redstone
artystki: Agnieszka Kurant, Aleksandra Wasilkowska
współpraca/asystent komisarza: Joanna Waśko

Polski Pawilon na 12. Międzynarodowej Wystawie Architektury w Wenecji
La Biennale di Venezia People Meet in Architecture
Giardi di Castello, Wenecja

Na fasadzie polskiego pawilonu w Wenecji wisi neon Emergency Exit. Wewnątrz surrealistyczna konstrukcja zbudowana z setek używanych klatek dla ptaków kryje drogę na szczyt. Wewnętrzne oświetlenie sugeruje nocną scenerię, fantastyczny odrealniony świat, w którym umiejscowiony został obiekt i samo działanie. Widz wspina się po, zdawałoby się, delikatnej konstrukcji. Znalazłszy się na samym szczycie, spogląda na kłębiące się poniżej morze chmur. Nabiera oddechu, puls mu przyspiesza; spogląda w dół, rozgląda się dookoła, a potem skacze na oślep w otchłań…

Instalacja Emergency Exit, autorstwa artystki Agnieszki Kurant i architektki Aleksandry Wasilkowskiej, jest próbą przekroczenia logiki miejskiej rzeczywistości poprzez stworzenie „przenośnych dziur teleportacyjnych”: przestrzeni pomiędzy, obszarów niepewności i wątpliwości, nieciągłości czasoprzestrzennych takich jak porzucone czy niewykończone budynki, miejsca katastrof czy wypadków, nielegalne targowiska, dachy czy tunele. Tytuł jest ironicznym odniesieniem do obowiązujących w budynkach i przestrzeni miejskiej przepisów bezpieczeństwa czy wymogów higieniczno-zdrowotnych, których celem jest osiągnięcie planowości życia, kontrola ryzyka i wykluczenie tego, co przypadkowe i nieoczekiwane.

Instalacja zbudowana została z metalowych klatek używanych do transportu drobiu, a jej celem jest zapoczątkowanie nowego fikcyjnego sportu miejskiego. Kształt konstrukcji nawiązuje do form niszczejących monumentalnych obiektów sportowych takich jak skocznia narciarska na warszawskim Mokotowie — surrealistyczny symbol architektury okresu peerelowskiego, obecnie w stanie ruiny. W fazie testowej widzowie mieli możliwość wspięcia się na sam szczyt obiektu i wykonania skoku w sztuczne chmury, symbolizującego ostateczną wolność i miejski eskapizm. Działania te zostały udokumentowane i obecnie są prezentowane w przestrzeni pawilonu.

Kurant i Wasilkowska interpretują miasto jako nieprzewidywalny, złożony system, w powszechnym odbiorze składający się z realnych i wyobrażonych przestrzeni, które dodatkowo modyfikowane są przez bardzo rzadkie zdarzenia. Dziewięćdziesiąt procent czynników wpływających na nasze myślenie i zachowanie to czynniki niewidzialne lub niematerialne. Opowieści, pogłoski i legendy nakładają się na fizyczne otoczenie, tworząc miejską morfologię wielopoziomowych pejzaży. Jednocześnie ludzkie cechy, takie jak spontaniczność i skłonność do ryzyka, osłabiają warstwę racjonalnej kontroli obecną w tkance miejskiej. Zarówno niewidzialne zjawiska, jak i działania społeczne mogą zmienić dynamikę ulicy, dzielnicy czy nawet całego miasta. Architekci i urbaniści nie są zatem w stanie precyzyjnie przewidzieć wszelkich możliwych potrzeb i przemian miasta. Jeżeli plan główny jest pozbawiony elastyczności, sztywny, to rozmaite wyłaniające się potrzeby i zmiany są ignorowane, a całe miasto traci równowagę.

Wyjście awaryjne pomyślane zostało jako hybrydyczne urządzenie służące do przenoszenia się do innych rzeczywistości i w ten sposób dziurawiące szczelny system miasta. Jest to przenośna śluza w nieznane; katalizator rozmaitych sprzecznych emocji i potrzeb. Dokonując transferu, użytkownicy wypełniają luki własnymi emocjami, pomysłami i pragnieniami. Kurant i Wasilkowska postrzegają moment skoku w chmury jako wyjście poza modernistyczny paradygmat w architekturze, w ramach którego przestrzeń emocjonalna, afektywna, była ignorowana i odrzucana jako niepotrzebny ozdobnik. Działanie urzeczywistnia potrzebę i pragnienie rozluźnienia kontroli, uwolnienia się — fizycznie i w przenośni — spod władzy obecnego systemu, dominującego paradygmatu, logiki czy stanu. Wydostania się stąd.

Projekt promuje podejście do architektury i urbanistyki odwracające logikę zdefiniowanej miejskiej rzeczywistości i sztywnego planowania życia; zwraca się ku nieznanym zjawiskom miejskim; wprowadza do miejskiej tkanki większą elastyczność poprzez integrację szczelin, luk i porów, umożliwiając ludziom włączenie się bądź wyłączenie z dominujących miejskich struktur poprzez rozwijanie indywidualnych, autonomicznych działań i inicjatyw.

Agnieszka Kurant (ur. 1978) jest artystką mieszkającą i pracującą w Warszawie. Ukończyła studia z zakresu historii sztuki na Uniwersytecie Łódzkim i studia kuratorskie w Goldsmiths College w Londynie. Często współpracuje z naukowcami i profesjonalistami z różnych dziedzin, których działania postrzegane są jako nieortodoksyjne czy niestandardowe, by badać zjawiska wykraczające poza logikę czasu, przestrzeni, języka czy wiedzy. Zajmuje się ekonomią i polityką niewidzialności oraz obecnością przyszłości w teraźniejszości. Jej dzieła pokazywane były w instytucjach takich jak Palais de Tokyo (Paryż), Tate Modern (Londyn), Yvon Lambert Gallery i Creative Time (Nowy Jork) oraz w Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Zachęcie Narodowej Galerii Sztuki i CSW Zamek Ujazdowski (Warszawa). Jest współautorką instalacji przestrzennej (…) (z Anną Baumgart, 2009). Uczestniczyła w międzynarodowych wystawach takich jak Biennale w Moskwie (2007), Biennale w Bukareszcie (2008), Frieze Projects w ramach Frieze Art Fair (Londyn, 2008), Performa Biennial (Nowy Jork, 2009) czy Biennale w Atenach (2009). Jest laureatką wielu stypendiów i nagród, odbyła staże artystyczne w Palais de Tokyo (Paryż, 2004), ISCP (Nowy Jork, 2005), Konstfak (Sztokholm, 2007) oraz Paul Klee Center (Berno, 2009). W roku 2008 wydawnictwo Sternberg Press opublikowało monografię jej twórczości pod tytułem Unknown Unknown.

Aleksandra Wasilkowska (ur. 1978) studiowała architekturę na Politechnice Warszawskiej oraz w École d’Architecture de Bretagne, a od roku 2007 prowadzi w Warszawie własną pracownię. Współpracowała z artystami, socjologami, naukowcami i matematykami, badając przestrzenie na styku architektury, sztuki i nauki. Do jej projektów analizujących nowe strategie urbanistyczne i sposoby wspólnego działania w przestrzeni publicznej należą Miasto symbiotyczne (2005), MultipliCity Disorder (2008), Warszawa jako struktura emergentna: Em_Wwa 1.0 (2009) czy Asamblaż w przestrzeni publicznej (2010). Uczestniczyła w wystawach zbiorowych takich jak Warszawa w budowie (Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Warszawa, 2009), Ekspektatywa (Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa, 2009), Niezwykle rzadkie zdarzenia (CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa, 2009), Baba Jaga patrzy (Instytut Awangardy, Warszawa, 2010). Zrealizowane projekty to m.in. [No. Platform] dla Zachęty Narodowej Galerii Sztuki i tymczasowa konstrukcja dla Chelsea College of Art and Design, (Londyn, 2010). W roku 2009 Fundacja Bęc Zmiana opublikowała książkę Warszawa jako struktura emergentna. W fazie realizacji znajdują się obecnie: dom samowystarczalny w Warszawie oraz instalacja w DPT Wigry.

Elias Redstone (ur. 1979) mieszka w Londynie, ukończył London School of Economics (dyplom inżyniera w dziedzinie City Design & Social Science). W latach 2003–2010 był starszym kuratorem w Architecture Foundation (AF), organizacji non-profit zajmującej się współczesną architekturą, tematyką miejską i kulturą. Zainicjował innowacyjny i eksperymentalny program kuratorski oparty na współpracy z architektami, artystami, projektantami, fotografami i filmowcami. Był kuratorem i pomysłodawcą wystaw: Hairywood (2005), I Shot Norman Foster (2005), Renegade City (2006), Southwark Lido (2008), Temporary Eyesore (2008) and Moss Your City (2010). Kurator projektów na 10. Międzynarodowej Wystawie Architektury w Wenecji (we współpracy z MoMA, Nowy Jork), a także London Festival of Architecture. Jest autorem międzynarodowego programu wymiany dla utalentowanych młodych architektów z Wielkiej Brytanii i zagranicy (do tej pory współpraca ze Stanami Zjednoczonymi, Włochami, Norwegią i Polską) oraz autorem wielu projektów wspólnie z Barbican, Southbank Centre, Tate Modern, Victoria & Albert Museum i Design Museum, Londyn. Jest współtwórcą i redaktorem portalu architektonicznego London Architecture Diary, redaguje również kolumnę London Underground w blogowym wydaniu „New York Times”. W 2006 został odznaczony nagrodą D&AD Global Design Award, a w 2008 otrzymał Winston Churchill Fellowship.