Zachęta Narodowa Galeria Sztuki

kurator: Maria Brewinska
asystent kuratora: Joanna Sokolowska

Bill Viola Studio
dyrektor wykonawczy: Kira Perov
dyrektor Studia: Bettina Jablonski

Wystawa Billa Violi w Zachęcie jest pierwszą w Polsce indywidualną prezentacją twórczości wybitnego artysty i pioniera sztuki wideo, który przyczynił się do rozwoju tego medium oraz do uznania wideo za nową formę wypowiedzi artystycznej.                                  

W ciągu ponad 35 lat swojej pracy Viola stworzył wiele przełomowych filmów i wideoinstalacji, angażujących odbiorcę na wielu poziomach: intelektualnym, emocjonalnym, zmysłowym. Poprzez wizualizację obrazów, treści i stanów, które symbolizują kondycję i miejsce człowieka w świecie, dzieła Violi dotykają zasadniczych kwestii egzystencjalnych. Inspiracją dla artysty są podróże, poezja i filozofia, sztuka dawna, chrześcijański mistycyzm, islamski sufizm i buddyzm zen, a także głębokie doświadczenia osobiste. W pracach Violi treści indywidualne łączą się z pamięcią zbiorową i historyczną, przeżycia psychicznie z doznaniami fizycznymi, doświadczenia dane percepcji bezpośrednio z wyobrażeniowymi. Artysta rejestruje rzeczywistość i zderza ją z obrazami podświadomości, w których wiedza przeplata się z pamięcią czy emocjami. Kamera pełni przy tym funkcję „oka umysłu”: służy odsłanianiu różnych aspektów rzeczywistości (wewnętrznych i zewnętrznych), antycypowania zdarzeń lub przywoływania ich z pamięci, a także stwarzania świata oraz oddawania nam na powrót tego, co utracone. Viola uważa, że jest ona nie tylko instrumentem percepcji, ale też instrumentem dyskursywnym, a zarejestrowane nią obrazy przywracają fundamentalne pytania na temat życia, przemijania, chwilowej stałości w ciągłym cyklu przemian. Prace Violi badają jednocześnie właściwości wideo, jego czasowy, wizualny i dźwiękowy wymiar, poprzez które artysta metaforycznie ukazuje właściwości percepcji i poznania.                    

Na wystawie prezentujemy 9 prac, m.in. Przejście (1996), Tratwa (2004), Wniebowstąpienie (2000), prace nawiązujące do symboliki żywiołów. Szczególne znaczenie przypada wodzie, najczęściej pojawiającej się w twórczości artysty, której symbolika odsyła do znaczeń związanych z przemianami, narodzinami, śmiercią, ale też do sił natury, duchowego oczyszczenia. Na pracę Przejście składają się dwie symultaniczne projekcje ukazujące po jednej stronie ekranu mężczyznę pochłanianego przez ogień, zaś po drugiej – przez wodę. Wideo odsłania destrukcyjne działanie żywiołów, ukazując jednocześnie ich katartyczną moc. We Wniebowstąpieniu widać postać opadającą w głębinę wody. Jest ona metaforą przejścia ciała w sferę nieskończoności, powrotu do pierwotnego stanu bezforemności i nieświadomości. Praca Tratwa odnosi się natomiast do katastroficznego aspektu wody – potopu. Obserwujemy w niej, jak na grupę ludzi, wyglądających jakby czekali np. na metro, spada nagle masa wody, jak dźwigają się do życia po ataku żywiołu. Zanurzenie w wodzie oznacza upadek i zaburzenie świadomości wywołane szokiem, po którym następuje odrodzenie, regeneracja duchowej sfery człowieka, jak po akcie symbolicznego chrztu. Pokazujemy również przełomową dla twórczości Violi pracę Przywitanie (1995), inspirowaną obrazem Nawiedzenie (1528–1529) Jacopa Pontorma. Jest to jedno z pierwszych dzieł artysty podejmujących kwestie obrazowania emocji w odniesieniu do tradycji malarstwa. Temat ten Viola rozwijał w kolejnych latach, m.in. w ramach badań nad obrazowaniem stanów emocjonalnych w sztuce średniowiecznej i renesansowej w Getty Research Institute w Los Angeles w 1998 roku. Jednocześnie analizował możliwości przełożenia wizualnej i tematycznej warstwy obrazu na język wideo. Wyrazem tych poszukiwań jest cykl prac Namiętności, którego realizacja została rozpoczęta w 1999 roku. Na wystawie w Zachęcie prezentujemy następujące prace z tego cyklu: Milcząca góra (2001), Rezygnacja (2001), Zamknięty ogród (2000), Kwintet zdumionych (2000) i Obrządek (2002). Koncentrują się one na badaniu i ukazywaniu stanów emocjonalnych, wyrażanych językiem ciała i ekspresją twarzy, wzorowanych m.in. na religijnych przedstawieniach okresu późnego średniowiecza i renesansu. W pracach tych Viola wykorzystał formalne schematy malarstwa, jak również zastosował ekrany plazmowe i LCD nawiązujące do tradycyjnych form dyptyku i tryptyku. W zaaranżowanych i zarejestrowanych przez artystę scenach z udziałem aktorów, trwających w czasie rzeczywistym kilkadziesiąt sekund, dokonany został zabieg spowolnienia i rozciągnięcia czasu projekcji, deformujący obraz oraz znoszący odczucie iluzji i płynność narracji. Spowolnienie obrazu koncentruje uwagę na przepływie silnych emocji w postaci narastającej i opadającej fali. Efekt zawieszenia czasu, neutralne tło, w połączeniu ze współczesnymi strojami aktorów odgrywających sceny zaczerpnięte z tradycyjnej ikonografii, to zabiegi, które nadają pracom Violi uniwersalny charakter. K orzystając z tradycji sztuki dawnej, wydobywa z niej wartości duchowe, kulturowe archetypy czy kosmologiczne wyobrażenia i ukazuje je przekładając na współczesne obrazy i przeżycia. Viola przybliża nam istotę medium poprzez odniesienia do złożonej sfery ludzkiego życia, a jako że tworzywem wideo jest czas, medium to staje się odbiciem nietrwałej natury ludzkiego istnienia.            

Twórczość Billa Violi pokazywana była m.in. na 49. Biennale w Wenecji; w Museum of Modern Art; Whitney Museum of American Art, Metropolitan Museum of Art (Nowy Jork); Guggenheim Museum( Nowy Jork, Berlin, Bilbao); San Francisco Museum of Modern Art; Museum of Contemporary Art (Los Angeles); Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris; Moderna Museet (Sztokholm); Stedelijk Museum (Amsterdam), National Gallery, Tate Modern (Londyn); Mori Art Museum (Tokio), Kunsthalle Düsseldorf, Tel Aviv Museum of Art.               

Wystawie towarzyszy 160-stronicowy, bogato ilustrowany katalog z tekstami autorstwa: Marii Brewińskiej, Benjamina Cope’a, Minoru Hatanaki i Jarosława Lubiaka.