prowadzenie: dr Bartłomiej Błesznowski

Większość z nas zna symbol i nazwę „Społem”, lecz najczęściej kojarzony jest on z siecią sklepów z PRL-owskim rodowodem lub, w najlepszym razie, z mglistą wizją splendoru przedwojennej polskiej spółdzielczości. Wciąż w dużej mierze nieodkryta pozostaje żywa historia niezwykłej instytucji, jaką był Związek Spółdzielni Spożywców „Społem”, zapoczątkowany pod szyldem Towarzystwa Kooperatystów w 1906 roku. Jego dzieje rozpoczęły się pod zaborem rosyjskim. Kooperacja była wówczas narzędziem ruchu oporu wobec okupanta i jednocześnie sposobem na wydobycie z nędzy i samokształcenie warstw robotniczych i chłopskich. Pozwalała nie tylko na podniesienie jakości życia, ale również na współudział w budowaniu demokracji gospodarczej. Po odzyskaniu niepodległości „Społem” stał się potężną organizacją handlową, a kooperacja spożywców ugruntowała się jako jedna z najważniejszych ruchów społecznych kształtujących życie społeczne i ideowe kraju. Kres „Społem” nastał za PRL-u, kiedy spółdzielczość stała się częścią odgórnie sterowanego systemu gospodarczego. 

Osią spotkania będzie dwutomowa, wydana właśnie nakładem Oficyny Naukowej, praca Aleksandry Bilewicz Społem 1906–1939. Idea, ludzie, organizacja.

Gość główny: dr Aleksandra Bilewicz — socjolożka, pracuje w Instytucie Studiów Społecznych UW. Zajmuje się spółdzielczością w perspektywie historycznej i współczesnej. Jej zainteresowania naukowe krążą wokół antropologii ekonomicznej, socjologii historycznej, socjologii wsi. Członkini kolektywu redakcyjnego „Nowych Peryferii”.

Goście: Wojtek Mejor - niezależny edukator, ekolog, wieczny student, z wykształcenia projektant i kulturoznawca. Obszary działań: kooperatywy spożywcze, Rolnictwo Wspierane Przez Społeczność, Postwzrost, ruch na rzecz Suwerenności Żywnościowej Nyeleni. Członek Kolektywu Trenerskiego Lepiej i Kooperatywy Spożywczej Dobrze.

Kamil Piskała (1988) - historyk, pracownik Katedry Historii Polski Najnowszej UŁ, badacz tradycji postępowych i radykalnych ruchów politycznych pierwszej połowy XX wieku, a także myśli politycznej i historii społecznej okresu międzywojennego.

Dr Bartłomiej Błesznowski — socjolog, adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW, współtwórca społecznej inicjatywy „Laboratorium kooperacji” i projektu badawczego „Tradycje polskiego kooperatyzmu. Od idei do praktyki” (grant NPRH), redaktor wyboru pism polskich kooperatystów Kooperatyzm, spółdzielczość, demokracja (Warszawa 2014), który w tym roku ukaże się jako Cooperativism and Democracy. Selected Works of Polish Thinkers nakładem holenderskiego wydawnictwa Brill.

Przedwojenny kooperatyzm był znaczącym prądem myślowym i fenomenem społecznym w powracającej na mapę Polsce. W ramach zjawiska spółdzielczości w okresie II RP ścierały się rozmaite nurty społeczno-polityczne: socjalistyczne, ludowe, anarchistyczne czy chrześcijańsko-demokratyczne. Kooperatyzm można jednak uznać za rodzaj metaidei, jaka spajała je wszystkie, stanowiąc element bazowy światopoglądu polskiej społecznie zaangażowanej inteligencji od okresu pozytywizmu do końca II RP. Ruch ten miał także ambicje wspólnototwórcze, ambicje przebudowy społeczeństwa i państwa zgodnie z ideałem opartej na zasadach samorządności i pomocy wzajemnej „rzeczpospolitej kooperatywnej”, którą miała stać się niepodległa Polska.

Choć ten prężny ruch społeczny, polityczny i ekonomiczny przeżywał wzrost w początkach XX wieku, druga połowa wieku okazała się o wiele mniej łaskawym czasem dla jego ideałów. Niestety ekonomiczno-prawne podporządkowanie ruchu spółdzielczego państwu, jakie nastąpiło po wielkim kryzysie na przełomie lat 20. i 30., oraz kolejne stadia państwowej centralizacji po II wojnie światowej, zniszczyły oddolny i demokratyczny charakter instytucji spółdzielczych, dezawuując tym samym emancypacyjny potencjał tychże. W okresie transformacji wolnorynkowej spółdzielczość wydawała się okryta wyłącznie cieniem dawnej świetności, stając przed nieuniknioną alternatywą komercjalizacji lub ostatecznego upadku w konfrontacji z siłami wolnego rynku.

Jeśli rację mieli dawni ojcowie spółdzielczości twierdząc, że najlepszym czasem dla rozwoju kooperacji jest okres kryzysu, być może właśnie dziś winniśmy wrócić do zapomnianych ideałów politycznych i praktyk ekonomicznych, które niegdyś odmieniały życie tysięcy ludzi. Czy jednak w warunkach rozwijającego się kapitalizmu, postępującej prekaryzacji pracy i ultranowoczesnych technik wyzysku opartego na panowaniu nad procesami przepływu kapitału finansowego, współczesne instytucje polityczno-gospodarcze odwołujące się do etosu kooperatywnego mają szansę stworzyć realną alternatywę dla gospodarki wolnorynkowej? Na to i kilka innych pytań postaramy się odpowiedzieć podczas cyklu spotkań dyskusyjnych, łącząc historię spółdzielczości w Polsce z aktualnymi formami samoorganizacji pracowniczej i konsumenckiej opartymi na idei pomocy wzajemnej.

Partnerzy: