W performansie Oddzielona Joanna Pawlik odnosi się do prezentowanej na wystawie Łzy szczęścia rzeźby Aliny Szapocznikow Popiersie bez głowy. Jej gest nie jest jednak zwykłym dialogiem artystki żyjącej z nieżyjącą — Pawlik niejako przebiera się za rzeźbę Szapocznikow czy wręcz ją ożywia.

Osią skupionej na ciele, głównie kobiecym, twórczości Szapocznikow jest nieprzystawalność form, rozpad, oddzielenie się od siebie jego fragmentów. Popiersie bez głowy to odlew kobiecego torsu, ograniczony właściwie do piersi otulonych poliuretanową czernią, z amputowanym ciałem. Pawlik wzmacnia performatywny potencjał swojego (i każdego innego) nienormatywnego, ciała. W cyklu performansów Schody realizowanych od 2013, w których pokonywała stopnie bez protezy, nie tyle opowiadała o barierach architektonicznych, ile raczej dokonywała apoteozy braku. W Oddzielonej refleksja nad brakiem ustępuje opowieści o ciele nieustannie obserwowanym, a minimalistyczny performans zamienia się w parateatralny, oparty na kostiumie monodram. Nakładając kostium-rzeźbę na niekompletne ciało, tworzy skonstruowaną z niepełnosprawności, falban-narośli, gorsetu i traktowanych jako bioobiekty kul rehabilitacyjnych posthumanistyczną konstrukcję — jednocześnie niepełną i nadbudowaną. Powstaje w ten sposób formalny alians dwóch artystek, u których wątki autobiograficzne, własne ciała, witalność i śmiertelność, a także nienormatywność mieszająca erotyzm z abjectem przewijają się przez całą twórczość.

To rozdwojenie się Popiersia bez głowy czy też zrośnięcie się performansu Pawlik z rzeźbą Szapocznikow na schodach i w przestrzeniach Zachęty ma być alternatywną formą podróży po wystawie, za pomocą dźwięków i choreografii. Przypomina też o ciągle istniejących tabu: ciała i seksualności — zwłaszcza osób z niepełnosprawnościami lub wymykających się różnego rodzaju normom. Jest też wkroczeniem w architektoniczną strukturę instytucji sztuki współczesnej, służącej artystce jako przestrzeń do wspinaczki ciała-rzeźby, a zarazem jako instrument, na którym wygrywa kulami rehabilitacyjnymi nieregularny rytm, ujawniając w nienormatywności ważny potencjał krytyczny.

Kamil Kuitkowski

Magdalena Gawin - doktorka nauk filozoficznych, pracująca na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, specjalizująca się w zagadnieniach praw człowieka oraz faszyzmu.