Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek

12.11 – 03.12.1968 Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek

Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

projekt ekspozycji: Jan Tarasin
projekt plakatu: Hubert Hilscher
frekwencja: 12.732 (Rocznik CBWA)

W 1967 roku Muzeum Śląskie we Wrocławiu pokazało VIII Wystawę Grupy Krakowskiej. „Nietrudno jest dla krakowskiej wystawy wznieść hierarchiczną piramidę” – pisał jeden z recenzentów. „U jej szczytu umieścilibyśmy nazwiska Brzozowskiego, Kantora i Tarasina”1. Jan Tarasin, jeden z najmłodszych wówczas wiekiem i stażem członków tego stowarzyszenia, był absolwentem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zadebiutował jeszcze jako student, na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie. W krótkim czasie po otrzymaniu dyplomu w 1951 roku zyskał opinię zdolnego grafika, „najlepszego – jak głosi fama – rysownika wśród młodego pokolenia, i [...] jednego z najsilniejszych indywidualności twórczych wśród młodych”2. Zajmował się wówczas grafiką i rysunkiem, dużo wystawiał, a jego graficzne cykle przynosiły mu nagrody i wyróżnienia3.

Grafiki Tarasina z tego okresu odznaczały się poetyką bardzo odległą od obowiązującego wówczas socrealistycznego wzorca. „Jaśniejszymi momentami tamtego okresu były włoskie filmy neorealistyczne z ich antyestetyzmem, autentyzmem, a przy tym niepowtarzalną poetyką codzienności i bajkowości jednocześnie. Klimat tych filmów wywarł wpływ na grafiki nowohuckiego cyklu i następnego pt. Dom” – wspominał malarz w tekście autobiograficznym, zamieszczonym w katalogu wystawy retrospektywnej, której premiera odbyła się w 1995 roku w Zachęcie4. Litografie z serii Dom zostały nagrodzone na słynnej Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki w warszawskim Arsenale w 1955 roku. Janusz Bogucki tak oto komentował na łamach „Przeglądu Artystycznego” stan polskiej sztuki w okresie „odwilży”: „Ówczesne litografie Borowczyka czy Tarasina, brutalne rysunki Celnikiera, Oberländera lub Barbary Jonscher – wszystko to, rozsadzając normy «realizmu» akademickiego, było zjawiskiem, które jako demonstracja, i jako doświadczenie artystyczne otwierało przed sztuka naszą wielość jej dróg rozwojowych”5. Także w późniejszych latach nazwisko Tarasina bardzo często pojawiało się w recenzjach z wystaw ogólnopolskich oraz w relacjach z prezentacji polskiej sztuki za granicą. Począwszy od połowy lat 50. XX wieku jego prace reprezentowały polską sztukę na imprezach międzynarodowych, takich jak III Biennale de Paris, (1959, 1961)6, VIII Bienal de São Paulo (1965) oraz biennale grafiki w Lublanie, Tokio i Krakowie7.

„Od 1955 roku zaczynam więcej malować” – pisał Tarasin w cytowanym powyżej tekście wspomnieniowym. „Nieco wyabstrahowane przedmioty z moich martwych natur coraz bardziej nabierają autonomicznych cech, odrealniają się w swojej warstwie znaczeniowej, ale nic nie tracą ze swoich cech materialnych jak ciężar, materia, dynamiczność lub statyczność itp. Przede wszystkim jednak zasadniczego znaczenia nabiera nie ich jednostkowa charakterystyka, a wzajemne stosunki między nimi, cała sytuacja”8. Od tego czasu Tarasin będzie konsekwentnie rozwijać swoją koncepcję malarską, a przedmiot-znak stanie się podstawą charakterystycznego dla niego sposobu obrazowania. Wówczas pojawiają się też po raz pierwszy tytuły, które malarz będzie w przyszłości konsekwentnie nadawać swoim malarskim i rysunkowym cyklom: Przedmioty, Drobiazgi, BrzegiDeszcze.

Spis wystaw, w których Jan Tarasin brał udział do 1968 roku obejmuje blisko dziewięćdziesiąt pozycji. Zaledwie dziewięć z nich to pokazy indywidualne, z czego tylko pięć odbyło się w Polsce. Malarz wystawiał swoje prace dwa razy w Warszawie w Salonie Nowej Kultury (1957) i Galerii Krzywe Koło (1960), w KMPiK w Nowej Hucie (1958), krakowskiej Galerii Krzysztofory (1962) oraz BWA w Tarnowie (1964). „Tarasin jest artystą skromnym; niełatwo skłonić go do przygotowania indywidualnej wystawy”9. Taką uwagą rozpoczął wstęp do katalogu wystawy malarza w Zachęcie Aleksander Wojciechowski.

Wystawa została otwarta 11 listopada 1968 roku. W dwóch dolnych salach Zachęty10, na ekspozycji według własnego projektu Tarasin pokazał obrazy olejne z lat 1960–1968 oraz akwarele i rysunki tuszem z ostatniego roku. „Jest to pierwszy od ośmiu lat większy pokaz malarstwa i rysunków, pierwszy, który prezentuje w szerszym wyborze prace tego artysty z kilku ostatnich lat”11 – komentował Sławomir Bołdok12 Wśród eksponowanych prac było kilka obrazów znanych już wcześniej z wystaw zbiorowych, a także dwa obiekty muzealne. Zdecydowana większość prac była pokazywana po raz pierwszy. Warto w tym miejscu wspomnieć że Tarasin, związany do tej pory z Krakowem, po raz pierwszy wystawiał jako „artysta warszawski”. W 1967 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie mieszkał do końca życia13.

Połowa lat 60. XX wieku uznawana jest za przełomowy moment w twórczości malarza. „Coraz ostrzej zacząłem odczuwać potrzebę nowych środków, zdolnych do wolnego od wszelkich formalnych ograniczeń ukazania nurtujących mnie spraw” – artysta wspominał ten okres. „Wiele elementów w mojej pracy zaczyna mi przeszkadzać, odczuwam je jako zbędny balast, utrudniający ukazywanie najistotniejszych dla mnie spraw". Tarasin zauważał również, że jego „prace zaczęły oscylować pomiędzy specyficznym zapisem a materialną relacją, ważny stał się ostateczny wynik powstałych konfiguracji, stopień umowności czy materialności poszczególnych elementów, dynamiczna tendencja powstająca z ich powiązań”14. Tarasin rozbudowywał faktury swoich obrazów oraz eksperymentował z tworzywami i technikami tworząc quasi kolaże15. Ważnym dla artysty doświadczeniem był udział w 1966 roku w I Sympozjum Plastyków i Naukowców w Puławach, tak skomentowany przez Urszulę Czartoryską: „Na podziw zasługuje odwaga np. Tadeusza Kantora, Jana Tarasina czy Feliksa Falka, którzy podjęli działania o rezultacie nie dającym się do końca przeczuć. Jan Tarasin ćwiczył po prostu zatapianie w gorącej masie plastycznej różnych przedmiotów – liści, martwych żuczków, laleczek celuloidowych w poszczególnych klateczkach zaimprowizowanej gabloty”16.

„Pokaz malarstwa Jana Tarasina wydaje mi się jednym z najciekawszych w ciągu ostatnich kilku miesięcy”17. Tymi słowami ocenił wystawę w Zachęcie Ignacy Witz, a inni recenzenci wyrażali podobne opinie. Ich komentarze dotyczyły przede wszystkim kształtowania materii malarskiej w nowych obrazach malarza. „W ostatnich latach zagęszczenie i przestrzenność materii malarskiej zostaje jeszcze bardzie spotęgowana” – pisał Sławomir Bołdok. „Ogarnia ona również coraz większe obszary płótna. W dalszym ciągu Tarasin nie operuje zdefiniowanymi kształtami. Niemniej tak układa zespoły znaków plastycznych, że stwarzają one sugestię jakiś przedmiotów, wywołują określone skojarzenia emocjonalne. Kompozycje te utrzymane w tonacji monochromatycznej, mienią się gdzieniegdzie srebrzystymi akcentami. Zdają się posiadać patynę wieków, tak jak obrazy dawnych mistrzów”18.

„Tarasin rzadko używa pędzla” – konstatowała Maria Twarowska. „Duże pola wibrujące zmiennością kolorów uzyskuje zalewaniem rozcieńczoną farbą i przecieraniem szmatą, «drobiazgi» płyną wprost z otwartej tuby”19. Inni autorzy piszą o „wspaniałej materii”20, „szlachetnej i wysmakowanej powierzchni obrazów”21 oraz „doskonałości technicznej”22. Recenzenci zwracają uwagę na kameralny charakter twórczości Tarasina. Jerzy Olkiewicz jako jedyny dostrzega, szczególnie wyraźną w pracach na papierze, inspirację kaligrafią Dalekiego Wschodu23.

Warto jeszcze raz zacytować Bołdoka, który na zakończenie swojego artykułu napisał: „Sztuka Jana Tarasina, którą obserwuję od lat, odznacza się logiką i konsekwentnym rozwojem. Uważam to za wielki atut twórcy. We współczesnym świecie, w którym mody plastyczne i zmiany stylowe następują niemal co sezon, sztuka idąca wytyczonym torem i pogłębiająca pewną ideę plastyczną zasługuje, moim zdaniem, na powszechne uznanie”24.

Po premierze w Zachęcie wystawa została przeniesiona do Galerii Krzysztofory w Krakowie. Od 13 grudnia 1968 roku do 11 stycznia 1969 roku obejrzały ją 1163 osoby.

Joanna Egit-Pużyńska
Dział Zbiorów i Inwentarzy, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Bibliografia:

Czasopisma:

  • (a), Nowe wystawy w „Zachęcie'”, „Życie Warszawy” 1968, nr 272.
  • Błażewicz, Olgierd, Świat przedmiotów i aluzji, „Przegląd Artystyczny” 1969, nr 2.
  • Bołdok, Sławomir, Jan Tarasin, „Życie i Myśl” 1969, nr 1.
  • Grubert, Halina, Szkoła nie szkoła. Pejzaże nie pejzaże. Przedmioty nie przedmioty. [b.a.], [b.a.], Malarstwo francuskie w „Zachęcie”, „Express Wieczorny” 1968, nr 279.
  • Gutowski, Maciej, Jan Tarasin, „Dziennik Polski” 1968, nr 306.
  • [b.a.], Diariusz, „Miesięcznik Literacki” 1969, nr 1.
  • Olkiewicz Jerzy, Kontemplacyjny i liryczny..., „Kultura” 1968, nr 47.
  • Rodziński, Stanisław, Jan Tarasin w warszawskiej Zachęcie, „Tygodnik Powszechny” 1968, nr 49.
  • Twarowska Maria, Świat bez imion, „Współczesność” 1968, nr 25.
  • Witz, Ignacy, W „Zachęcie”, „Życie Warszawy” 1968, nr 284.
  • [b.a.], Wystawa malarstwa i rysunków, „Dziennik Ludowy” 1968, nr 269.
  • [b.a.], Wystawa malarstwa i rysunków, „Dziennik Ludowy” 1968, nr 279
  • [b.a.], Wystawy, „Stolica” 1968, nr 47.

Druki zwarte:

  • Jan Tarasin, katalog wystawy, Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, Warszawa 1995.
  • Rocznik CBWA 1968–1969–1970, red. Maria Matusińska, Barbara Mitschein, Ada Potocka, Helena Szustakowska Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa, b.d. [1971], s. 19.

Ilustracja:

  • Il.1.  Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa (11.11–03.12.1968), fragment ekspozycji. Fot. Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki.

1    Paweł Banaś, „Odra” 1967, nr 10. Cyt. za: Kalendarium, oprac. Barbara Ilkosz, w: Jan Tarasin, katalog wystawy, Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, Warszawa 1995, s. 84.
2    Ewa Garztecka, „Trybuna Ludu” 1958 lub 1959, nr 214. Cyt. za: Kalendarium, op. cit., s. 81–81.
3   III Ogólnopolska Wystawa Plastyki, 1952; I Ogólnopolska Wystawa Plakatu, 1953; X Lat Ludowego Wojska Polskiego, 1953; IV Ogólnopolska Wystawa Plastyki, 1954.
4    Wystawa  była  przygotowana we współpracy z Muzeum Narodowym we Wrocławiu i Galerią Sztuki Współczesnej BWA w Krakowie. Kuratorem był Mariusz Hermansdorfer. Po ekspozycji w Zachęcie pokazano ją we Wrocławiu i Krakowie.
5    Janusz  Bogucki, „Przegląd Artystyczny” 1959, nr 2. Cyt. za: Kalendarium, op. cit., s. 83.
6    Tarasin znalazł w gronie polskich artystów, którzy otrzymali nagrodę zbiorową na I Biennale Młodych.
7   Otrzymał I nagrodę na I Biennale Grafiki w Krakowie w 1960 roku.
8   Jan Tarasin, Autobiografia, w: Jan Tarasin, op. cit., s. 74.
9    Aleksander Wojciechowski, [wstęp], Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek, katalog wystawy, ZPAP, CBWA „Zachęta” 1968, s. nlb.
10  Zob. Archiwum Zakładowe Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki, teczka 17/1, Wydział Realizacji. Plany pracy na lata 1964–1970, sprawozdania z wykonania planów 1963–1971.
11  Sławomir Bołdok, Jan Tarasin, „Życie i Myśl” 1969, nr 1.
12  Na ostatniej warszawskiej wystawie w 1960 roku w Galerii Krzywe Koło (w ramach Konfrontacji 1960) pokazano obiekty z dwóch ostatnich lat.
13  W 1974 roku Tarasin rozpoczyna pracę pedagogiczną na Wydziale Malarstwa warszawskiej ASP.
14  Jan Tarasin, Autobiografia, w: Jan Tarasin, op. cit., s. 74.
15 Prace te są mało znane; przykładem może być znajdujący się w kolekcji Zachęty Mały rocznik statystyczny II z 1967 roku, nr inw. M-435.
16  Urszula Czartoryska, „Projekt” 1966, nr 6. Cyt. za: Kalendarium, op. cit., s. 84.
17  Ignacy Witz, W „Zachęcie”, „Życie Warszawy” 1968, nr 284.
18  Sławomir Bołdok, op. cit.
19  Maria Twarowska, Świat bez imion, „Współczesność” 1968, nr 25.
20  Stanisław Rodziński, Jan Tarasin w warszawskiej „Zachęcie”, „Tygodnik Powszechny” 1968, nr 49.
21  Jerzy Olkiewicz, Kontemplacyjny i liryczny..., „Kultura” 1968, nr 47.
22  Maciej Gutowski, Jan Tarasin, „Dziennik Polski” 1968, nr 306.
23  W 1962 roku Tarasin przebywał na stypendium w Chinach i Wietnamie.
24  Sławomir Bołdok, op. cit.

Prace artysty w kolekcji Zachęty

  • Zdjęcie pracy Czerwony brzeg
    Czerwony brzegJan Tarasin1965
  • Zdjęcie pracy Mały rocznik statystyczny II
    Mały rocznik statystyczny IIJan Tarasin1967
  • Zdjęcie pracy Sytuacja
    Sytuacja Jan Tarasin1978
  • Zdjęcie pracy Pięć nieskończonych i nieczytelnych wątków
    Pięć nieskończonych i nieczytelnych wątkówJan Tarasin1985
  • Zdjęcie pracy Nieskończony rejestr
    Nieskończony rejestrJan Tarasin1989
  • Zdjęcie pracy Zapis I
    Zapis IJan Tarasin1981
  • Zdjęcie pracy Zapis II
    Zapis IIJan Tarasin1981
  • Zdjęcie pracy Zapis III
    Zapis IIIJan Tarasin1981
  • Zdjęcie pracy Deszcz
    DeszczJan Tarasin1994
  • Zdjęcie pracy Góry II
    Góry IIJan Tarasin1994
  • Zdjęcie pracy NIeskończony rejestr II
    NIeskończony rejestr IIJan Tarasin1994
Powiązane materiały
  • Grafika obiektu: Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek
    mediateka / foldery / teksty
    Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek
    Zaproszenie
  • Grafika obiektu: Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek
    mediateka / foldery / teksty
    Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek
    Wycinki prasowe
  • Grafika obiektu: Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek
    mediateka / książki
    Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek
    Katalog wystawy
  • Grafika obiektu: Jan Tarasin, malarstwo, rysunek
    mediateka / plakaty
    Jan Tarasin, malarstwo, rysunek

Informacje

Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek
12.11 – 03.12.1968

Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych
pl. Małachowskiego 3, 00-916 Warszawa
Zobacz na mapie