Zachęta Centralne Biuro Wystaw Artystycznych

projekt ekspozycji: Jan Tarasin
projekt plakatu: Hubert Hilscher
frekwencja: 12.732 (Rocznik CBWA)

W 1967 roku Muzeum Śląskie we Wrocławiu pokazało VIII Wystawę Grupy Krakowskiej. „Nietrudno jest dla krakowskiej wystawy wznieść hierarchiczną piramidę” – pisał jeden z recenzentów. „U jej szczytu umieścilibyśmy nazwiska Brzozowskiego, Kantora i Tarasina”¹. Jan Tarasin, jeden z najmłodszych wówczas wiekiem i stażem członków tego stowarzyszenia, był absolwentem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Zadebiutował jeszcze jako student, na I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Krakowie. W krótkim czasie po otrzymaniu dyplomu w 1951 roku zyskał opinię zdolnego grafika, „najlepszego – jak głosi fama – rysownika wśród młodego pokolenia, i [...] jednego z najsilniejszych indywidualności twórczych wśród młodych”². Zajmował się wówczas grafiką i rysunkiem, dużo wystawiał, a jego graficzne cykle przynosiły mu nagrody i wyróżnienia³.

Grafiki Tarasina z tego okresu odznaczały się poetyką bardzo odległą od obowiązującego wówczas socrealistycznego wzorca. „Jaśniejszymi momentami tamtego okresu były włoskie filmy neorealistyczne z ich antyestetyzmem, autentyzmem, a przy tym niepowtarzalną poetyką codzienności i bajkowości jednocześnie. Klimat tych filmów wywarł wpływ na grafiki nowohuckiego cyklu i następnego pt. Dom” – wspominał malarz w tekście autobiograficznym, zamieszczonym w katalogu wystawy retrospektywnej, której premiera odbyła się w 1995 roku w Zachęcie⁴. Litografie z serii Dom zostały nagrodzone na słynnej Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki w warszawskim Arsenale w 1955 roku. Janusz Bogucki tak oto komentował na łamach „Przeglądu Artystycznego” stan polskiej sztuki w okresie „odwilży”: „Ówczesne litografie Borowczyka czy Tarasina, brutalne rysunki Celnikiera, Oberländera lub Barbary Jonscher – wszystko to, rozsadzając normy «realizmu» akademickiego, było zjawiskiem, które jako demonstracja, i jako doświadczenie artystyczne otwierało przed sztuka naszą wielość jej dróg rozwojowych”⁵. Także w późniejszych latach nazwisko Tarasina bardzo często pojawiało się w recenzjach z wystaw ogólnopolskich oraz w relacjach z prezentacji polskiej sztuki za granicą. Począwszy od połowy lat 50. XX wieku jego prace reprezentowały polską sztukę na imprezach międzynarodowych, takich jak I i II Biennale de Paris, (1959, 1961)⁶, VIII Bienal de São Paulo (1965) oraz biennale grafiki w Lublanie, Tokio i Krakowie⁷.

„Od 1955 roku zaczynam więcej malować” – pisał Tarasin w cytowanym powyżej tekście wspomnieniowym. „Nieco wyabstrahowane przedmioty z moich martwych natur coraz bardziej nabierają autonomicznych cech, odrealniają się w swojej warstwie znaczeniowej, ale nic nie tracą ze swoich cech materialnych jak ciężar, materia, dynamiczność lub statyczność itp. Przede wszystkim jednak zasadniczego znaczenia nabiera nie ich jednostkowa charakterystyka, a wzajemne stosunki między nimi, cała sytuacja”⁸. Od tego czasu Tarasin będzie konsekwentnie rozwijać swoją koncepcję malarską, a przedmiot-znak stanie się podstawą charakterystycznego dla niego sposobu obrazowania. Wówczas pojawiają się też po raz pierwszy tytuły, które malarz będzie w przyszłości konsekwentnie nadawać swoim malarskim i rysunkowym cyklom: Przedmioty, Drobiazgi, Brzegi i Deszcze.

Spis wystaw, w których Jan Tarasin brał udział do 1968 roku obejmuje blisko dziewięćdziesiąt pozycji. Zaledwie dziewięć z nich to pokazy indywidualne, z czego tylko pięć odbyło się w Polsce. Malarz wystawiał swoje prace dwa razy w Warszawie w Salonie Nowej Kultury (1957) i Galerii Krzywe Koło (1960), w KMPiK w Nowej Hucie (1958), krakowskiej Galerii Krzysztofory (1962) oraz BWA w Tarnowie (1964). „Tarasin jest artystą skromnym; niełatwo skłonić go do przygotowania indywidualnej wystawy”⁹. Taką uwagą rozpoczął wstęp do katalogu wystawy malarza w Zachęcie Aleksander Wojciechowski.

Wystawa została otwarta 11 listopada 1968 roku. W dwóch dolnych salach Zachęty¹⁰, na ekspozycji według własnego projektu Tarasin pokazał obrazy olejne z lat 1960–1968 oraz akwarele i rysunki tuszem z ostatniego roku. „Jest to pierwszy od ośmiu lat większy pokaz malarstwa i rysunków, pierwszy, który prezentuje w szerszym wyborze prace tego artysty z kilku ostatnich lat”¹¹ – komentował Sławomir Bołdok¹² Wśród eksponowanych prac było kilka obrazów znanych już wcześniej z wystaw zbiorowych, a także dwa obiekty muzealne. Zdecydowana większość prac była pokazywana po raz pierwszy. Warto w tym miejscu wspomnieć że Tarasin, związany do tej pory z Krakowem, po raz pierwszy wystawiał jako „artysta warszawski”. W 1967 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie mieszkał do końca życia¹³.

Połowa lat 60. XX wieku uznawana jest za przełomowy moment w twórczości malarza. „Coraz ostrzej zacząłem odczuwać potrzebę nowych środków, zdolnych do wolnego od wszelkich formalnych ograniczeń ukazania nurtujących mnie spraw” – artysta wspominał ten okres. „Wiele elementów w mojej pracy zaczyna mi przeszkadzać, odczuwam je jako zbędny balast, utrudniający ukazywanie najistotniejszych dla mnie spraw". Tarasin zauważał również, że jego „prace zaczęły oscylować pomiędzy specyficznym zapisem a materialną relacją, ważny stał się ostateczny wynik powstałych konfiguracji, stopień umowności czy materialności poszczególnych elementów, dynamiczna tendencja powstająca z ich powiązań”¹⁴. Tarasin rozbudowywał faktury swoich obrazów oraz eksperymentował z tworzywami i technikami tworząc quasi kolaże¹⁵. Ważnym dla artysty doświadczeniem był udział w 1966 roku w I Sympozjum Plastyków i Naukowców w Puławach, tak skomentowany przez Urszulę Czartoryską: „Na podziw zasługuje odwaga np. Tadeusza Kantora, Jana Tarasina czy Feliksa Falka, którzy podjęli działania o rezultacie nie dającym się do końca przeczuć. Jan Tarasin ćwiczył po prostu zatapianie w gorącej masie plastycznej różnych przedmiotów – liści, martwych żuczków, laleczek celuloidowych w poszczególnych klateczkach zaimprowizowanej gabloty”¹⁶.

„Pokaz malarstwa Jana Tarasina wydaje mi się jednym z najciekawszych w ciągu ostatnich kilku miesięcy”¹⁷. Tymi słowami ocenił wystawę w Zachęcie Ignacy Witz, a inni recenzenci wyrażali podobne opinie. Ich komentarze dotyczyły przede wszystkim kształtowania materii malarskiej w nowych obrazach malarza. „W ostatnich latach zagęszczenie i przestrzenność materii malarskiej zostaje jeszcze bardzie spotęgowana” – pisał Sławomir Bołdok. „Ogarnia ona również coraz większe obszary płótna. W dalszym ciągu Tarasin nie operuje zdefiniowanymi kształtami. Niemniej tak układa zespoły znaków plastycznych, że stwarzają one sugestię jakiś przedmiotów, wywołują określone skojarzenia emocjonalne. Kompozycje te utrzymane w tonacji monochromatycznej, mienią się gdzieniegdzie srebrzystymi akcentami. Zdają się posiadać patynę wieków, tak jak obrazy dawnych mistrzów”¹⁸.

„Tarasin rzadko używa pędzla” – konstatowała Maria Twarowska. „Duże pola wibrujące zmiennością kolorów uzyskuje zalewaniem rozcieńczoną farbą i przecieraniem szmatą, «drobiazgi» płyną wprost z otwartej tuby”¹⁹. Inni autorzy piszą o „wspaniałej materii”²⁰, „szlachetnej i wysmakowanej powierzchni obrazów”²¹ oraz „doskonałości technicznej”²². Recenzenci zwracają uwagę na kameralny charakter twórczości Tarasina. Jerzy Olkiewicz jako jedyny dostrzega, szczególnie wyraźną w pracach na papierze, inspirację kaligrafią Dalekiego Wschodu²³.

Warto jeszcze raz zacytować Bołdoka, który na zakończenie swojego artykułu napisał: „Sztuka Jana Tarasina, którą obserwuję od lat, odznacza się logiką i konsekwentnym rozwojem. Uważam to za wielki atut twórcy. We współczesnym świecie, w którym mody plastyczne i zmiany stylowe następują niemal co sezon, sztuka idąca wytyczonym torem i pogłębiająca pewną ideę plastyczną zasługuje, moim zdaniem, na powszechne uznanie”²⁴.

Po premierze w Zachęcie wystawa została przeniesiona do Galerii Krzysztofory w Krakowie. Od 13 grudnia 1968 roku do 11 stycznia 1969 roku obejrzały ją 1163 osoby.

Joanna Egit-Pużyńska
Dział Zbiorów i Inwentarzy, Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Bibliografia:

Czasopisma:

• (a), Nowe wystawy w „Zachęcie'”, „Życie Warszawy” 1968, nr 272.
• Błażewicz, Olgierd, Świat przedmiotów i aluzji, „Przegląd Artystyczny” 1969, nr 2.
• Bołdok, Sławomir, Jan Tarasin, „Życie i Myśl” 1969, nr 1.
• Grubert, Halina, Szkoła nie szkoła. Pejzaże nie pejzaże. Przedmioty nie przedmioty. [b.a.], [b.a.], Malarstwo francuskie w „Zachęcie”, „Express Wieczorny” 1968, nr 279.
• Gutowski, Maciej, Jan Tarasin, „Dziennik Polski” 1968, nr 306.
• [b.a.], Diariusz, „Miesięcznik Literacki” 1969, nr 1.
• Olkiewicz Jerzy, Kontemplacyjny i liryczny..., „Kultura” 1968, nr 47.
• Rodziński, Stanisław, Jan Tarasin w warszawskiej Zachęcie, „Tygodnik Powszechny” 1968, nr 49.
• Twarowska Maria, Świat bez imion, „Współczesność” 1968, nr 25.
• Witz, Ignacy, W „Zachęcie”, „Życie Warszawy” 1968, nr 284.
• [b.a.], Wystawa malarstwa i rysunków, „Dziennik Ludowy” 1968, nr 269.
• [b.a.], Wystawa malarstwa i rysunków, „Dziennik Ludowy” 1968, nr 279
• [b.a.], Wystawy, „Stolica” 1968, nr 47.

Druki zwarte:

• Jan Tarasin, katalog wystawy, Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, Warszawa 1995.
• Rocznik CBWA 1968–1969–1970, red. Maria Matusińska, Barbara Mitschein, Ada Potocka, Helena Szustakowska Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa, b.d. [1971], s. 19.

Ilustracja:

• Il.1.  Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa (11.11–03.12.1968), fragment ekspozycji. Fot. Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki.

¹    Paweł Banaś, „Odra” 1967, nr 10. Cyt. za: Kalendarium, oprac. Barbara Ilkosz, w: Jan Tarasin, katalog wystawy, Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, Warszawa 1995, s. 84.
²    Ewa Garztecka, „Trybuna Ludu” 1958 lub 1959, nr 214. Cyt. za: Kalendarium, op. cit., s. 81–81.
³   III Ogólnopolska Wystawa Plastyki, 1952; I Ogólnopolska Wystawa Plakatu, 1953; X Lat Ludowego Wojska Polskiego, 1953; IV Ogólnopolska Wystawa Plastyki, 1954.
⁴    Wystawa  była  przygotowana we współpracy z Muzeum Narodowym we Wrocławiu i Galerią Sztuki Współczesnej BWA w Krakowie. Kuratorem był Mariusz Hermansdorfer. Po ekspozycji w Zachęcie pokazano ją we Wrocławiu i Krakowie.
⁵    Janusz  Bogucki, „Przegląd Artystyczny” 1959, nr 2. Cyt. za: Kalendarium, op. cit., s. 83.
⁶    Tarasin znalazł w gronie polskich artystów, którzy otrzymali nagrodę zbiorową na I Biennale Młodych.
⁷   Otrzymał I nagrodę na I Biennale Grafiki w Krakowie w 1960 roku.
⁸   Jan Tarasin, Autobiografia, w: Jan Tarasin, op. cit., s. 74.
⁹    Aleksander Wojciechowski, [wstęp], Jan Tarasin. Malarstwo, rysunek, katalog wystawy, ZPAP, CBWA „Zachęta” 1968, s. nlb.
¹⁰  Zob. Archiwum Zakładowe Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki, teczka 17/1, Wydział Realizacji. Plany pracy na lata 1964–1970, sprawozdania z wykonania planów 1963–1971.
¹¹  Sławomir Bołdok, Jan Tarasin, „Życie i Myśl” 1969, nr 1.
¹²  Na ostatniej warszawskiej wystawie w 1960 roku w Galerii Krzywe Koło (w ramach Konfrontacji 1960) pokazano obiekty z dwóch ostatnich lat.
¹³  W 1974 roku Tarasin rozpoczyna pracę pedagogiczną na Wydziale Malarstwa warszawskiej ASP.
¹⁴  Jan Tarasin, Autobiografia, w: Jan Tarasin, op. cit., s. 74.
¹⁵ Prace te są mało znane; przykładem może być znajdujący się w kolekcji Zachęty Mały rocznik statystyczny II z 1967 roku, nr inw. M-435.
¹⁶  Urszula Czartoryska, „Projekt” 1966, nr 6. Cyt. za: Kalendarium, op. cit., s. 84.
¹⁷  Ignacy Witz, W „Zachęcie”, „Życie Warszawy” 1968, nr 284.
¹⁸  Sławomir Bołdok, op. cit.
¹⁹  Maria Twarowska, Świat bez imion, „Współczesność” 1968, nr 25.
20  Stanisław Rodziński, Jan Tarasin w warszawskiej „Zachęcie”, „Tygodnik Powszechny” 1968, nr 49.
²¹  Jerzy Olkiewicz, Kontemplacyjny i liryczny..., „Kultura” 1968, nr 47.
²²  Maciej Gutowski, Jan Tarasin, „Dziennik Polski” 1968, nr 306.
²³  W 1962 roku Tarasin przebywał na stypendium w Chinach i Wietnamie.
²⁴  Sławomir Bołdok, op. cit.