Galeria Kordegarda

organizator: Związek Polskich Artystów Plastyków, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych
projekt plakatu: Henryk Tomaszewski
frekwencja: 9.751 (Rocznik CBWA)

Ewa Schwartz urodziła się w Warszawie w 1904 roku. Malarstwo i rzeźbę studiowała w Niemczech. W 1926 roku przeprowadziła się do Paryża, w latach 1949–1959 mieszkała w Urugwaju — tam odbyły się dwie wystawy indywidualne jej prac.

Na wystawie w Kordegardzie pokazano 20 obrazów. Jean Menneveau pisał we wstępie do katalogu: „Obrazy Ewy Schwartz mogą się wydawać anachroniczne w epoce niedomówień i wybuchów liryzmu do których przyzwyczaiła nas sztuka abstrakcyjna. […] Wbrew pozorom malarka nie chce zaskoczyć nas dziwacznym zestawieniem przedmiotów, jak to czynią surrealiści. Każdy z jej obrazów jest wyrazem bacznego, wnikliwego spojrzenia i wyrazem jej zachwytu”¹. Izabela Czajka dodawała: „w paradoksalny sposób obrazy te zbliżone do fotografii, przekraczają granice rzeczywistości, nadają jej wymiary tajemnicy, o którą tak ubiegają się surrealiści”.

Do zorganizowania jej wystawy w Kordegardzie musiała doprowadzić Izabela Czajka (zmarła cztery lata później, w 1969 roku), komisarz wystawy Hel Enri w 1958 roku, która w katalogu pisała: „Ewa Schwartz urodziła się w Warszawie…jest siostrą Czajki…rodzoną siostrą. Od 1928 roku nie była w Polsce”². Przypomnijmy, że Hel Enri, również polska artystka żydowskiego pochodzenia, podobnie od 1928 roku nie była w Polsce. Można więc mówić o pewnej tendencji wystawienniczej w latach 60. XX wieku polegającej na organizowaniu wystaw polskim artystom zamieszkałym zagranicą.

Izabela Czajka była osobą zasłużoną dla polskiej sztuki. Studiowała historię sztuki (m. in. na Uniwersytecie Warszawskim, w Berlinie na Friedrich-Wilhelm-Universität). Do Berlina wyjechała razem z siostrą Ewą. W latach 20. XX wieku w jej domu bywał Stanisław Ignacy Witkiewicz, Aleksander Wat, August Zamoyski. Około 1924 roku obracała się w środowisku awangardy (Henryk Stażewski, Mieczysław Szczuka, Teresa Żarnowerówna, Henryk Berlewi). W tym samym czasie przeniosła się do Paryża. Tam pracowała w galerii sztuki Leopolda Zborowskiego, w czasopiśmie „Polonia” opublikowała cykl artykułów Malarze Polsce we Francji (1926). W 1930 roku wróciła do Warszawy. W czasie okupacji ukrywała się jako Stefania Czajka. W latach 1945–48 pracowała w milicji — poszukiwała wówczas wraz z prof. Stanisławem Lorentzem ukradzionych przez Niemców dzieł sztuki. Uważa się, że to ona odkryła twórczość Teofila Ociepki i pierwsza zorganizowała mu wystawę. W 1949 roku pracowała dla Centralnego Biura Wystaw Artystycznych jako organizatorka wystaw, w 1951 roku zatrudniono ją jako starszego asystenta w Muzeum Narodowym w Warszawie. W 1957 roku całkowicie poświęciła się twórczości literackiej³. W jej postaci można więc widzieć zalążki współczesnej figury kuratora. Izabella Czajka była jednak przede wszystkim pisarką — wydała 9 książek opartych o wątki autobiograficzne⁴.

Karolina Zychowicz
dział dokumentacji Zachęty – Narodowej Galerii Sztuki

Opracowanie powstało w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” – projekt badawczy Historia wystaw w Zachęcie – Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych w latach 1949–1970 (nr 0086/NPRH3/H11/82/2014) realizowany w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego we współpracy z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki.

Bibliografia

Teksty źródłowe:

• Ewa Schwartz, „Zwierciadło” 1965, nr 40 (3.10).
• (g), Jesienne nowości, „Kurier Polski” 1965, nr 224 (24.09).
• Grubert H., Malarstwo Ewy Schwartz, „Express Wieczorny” 1965, nr 226 (21.09).
• W.G., Malarstwo Ewy Schwartz, „Słowo Powszechne” 1965, nr 230 (27.09).
• Wystawa malarstwa Ewy Schwartz (Paryż), kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1965.
• Z.W., „Martwa natura” Ewy Schwartz, „Przegląd Artystyczny” 1966, nr 1.

Wzmianki:

• „Przekrój” 1965, nr 1063 (22.08).
• „Przekrój” 1965, nr 1068 (26.09).
• „Express Wieczorny” 1965, nr 221 (15.09).
• „Express Wieczorny” 1965, nr 224 (18–19.09).
• „Życie Warszawy” 1965, nr 222 (16.09).
• „Dziennik Ludowy” 1965, nr 220 (18.09).
•  „Głos Pracy” 1965, nr 227 (23.09).
• „Kultura” 1965, nr 39 (26.09).
•  „Express Ilustrowany” 1965, nr 284 (4–5.12).

¹ Jean Menneveau, [bez tytułu – K.Z.], w: Wystawa malarstwa Ewy Schwartz (Paryż), kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1965, s. nlb. [s. 3].
² Izabela Czajka, [bez tytułu – K.Z.], w: Wystawa malarstwa Ewy Schwartz (Paryż), kat. wyst. Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1965, s. nlb. [s. 4].
³ Barbara Tyszkiewicz, Izabela Stachowicz, w: Internetowy Polski Słownik Biograficzny, http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/izabela-stachowicz (dostęp: 29.08.2017). 
⁴ Izabela Czajka-Stachowicz, Moja wielka miłość, Warszawa 2013; eadem, Nigdy nie wyjdę za mąż, Warszawa 2012; eadem, Małżeństwo po raz pierwszy, Warszawa 2012; eadem, Dubo…Dubon…Dubonnet, Warszawa 2012; eadem, Ocalił mnie kowal, Warszawa 2013; eadem, Córka czarownicy na huśtawce, Warszawa 1992; eadem, Pieśni żałobne Getta, Warszawa 1946; eadem, Płynę w świat, Warszawa 1972.