maska pośmiertna Gabriela Narutowicza

Bracia Łopieńscy

  • typ obiektu: rzeźba
  • rok powstania: 1922
  • materiał/technika: gips
  • wymiary: 35 x 25 x 25 cm
  • numer inw.: RZ-132

16 grudnia 1922 roku Eligiusz Niewiadomski zamordował Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza podczas otwarcia dorocznej wystawy malarstwa w gmachu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Prezydent zwiedzał wystawę w towarzystwie szefa kancelarii Stanisława Cara, prezesa TZSP Karola Kozłowskiego i wiceprezesa Edwarda Okunia, dyplomatów, ministrów i adiutantów. Gdy znajdował się przed pejzażem zimowym Teodora Ziomka rozległy się trzy strzały. Narutowicz zachwiał się, upadł i po chwili zmarł. Niewiadomski został skazany na karę śmierci 30 grudnia 1922 roku po trwającym jeden dzień procesie. Sam oskarżony domagał się takiego wyroku i został on wykonany 31 stycznia 1923 roku w Cytadeli Warszawskiej. W jego pogrzebie wzięło udział 10 tysięcy osób i stał się on manifestacją poparcia czynu zamachowca.

Narutowicz pełnił urząd Prezydenta Rzeczypospolitej tylko przez kilka dni. 22 grudnia w katedrze św. Jana odbyła się msza żałobna w jego intencji. Przed pochówkiem wykonano gipsową maskę pośmiertną, która zaginęła. O jej istnieniu świadczy przedwojenny brązowy odlew przechowywany w Muzeum Łazienki Królewskie. Maska odnalazła się w ciekawych okolicznościach w grudniu 2021 roku. W dwudziestoleciu międzywojennym firma słynnych warszawskich odlewników braci Łopieńskich działała przy ul. Hożej. Po wojnie zakład upaństwowiono, pomieszczenia miały różnych właścicieli, a część wyposażenia trafiła do magazynu na Pradze. Właśnie tam znajdowała się m.in. maska pośmiertna Gabriela Narutowicza. Miasto przekazało ją Towarzystwu Zachęty Sztuk Pięknych. Hanna Wróblewska, ówczesna prezeska Towarzystwa, skomentowała to wydarzenie: „Sztuka, która jest emanacją działalności człowieka, była tu świadkiem zła, które mogą wyzwolić propaganda i kłamstwo”. W 2024 roku TZSP podarowało maskę Zachęcie, a ta włączyła ją do swojej kolekcji.

Gabriel Narutowicz (1865–1922) był inżynierem hydrotechnikiem, kierownikiem budowy wielu elektrowni wodnych w Europie Zachodniej, profesorem na Politechnice w Zurychu. W 1919 roku powrócił do kraju i zaczął pełnić funkcje publiczne. Był bezpartyjnym kandydatem na prezydenta, wystawionym przez PSL „Wyzwolenie”. 9 grudnia 1922 roku po kilku turach wyborów wygrał ze swoim prawicowym przeciwnikiem hr. Maurycym Zamoyskim dzięki połączonym głosom lewicy, centrum i mniejszości narodowych. Środowiska prawicowe nie zamierzały zaakceptować tego wyniku, organizowały manifestacje i pochody protestacyjne. Jednocześnie rozpoczęła się nagonka w prasie, na łamach której oskarżano prezydenta o kosmopolityzm, areligijność i popieranie „żydostwa”. Publicysta „Rzeczypospolitej” Stanisław Stroński pisał: „Obce narodowości, Żydzi, Niemcy, Ukraińcy głosami swymi, w liczbie 103, dołączanymi do mniejszości głosów polskich, w liczbie 186, narzuciły wczoraj większości polskiej, w liczbie 256, mianowicie 227 za p. Maurycym Zamoyskim i 29 kartek białych, wybór p. Gabriela Narutowicza na Prezydenta Rzplitej Polskiej”.

Eligiusz Niewiadomski (18691923) uczył się w Szkole Rysunkowej Wojciecha Gersona i Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Wystawiał swoje obrazy w Zachęcie i otrzymywał za nie nagrody. Publikował teksty krytyczne w „Kurierze Codziennym”, „Kurierze Warszawskim” i „Tygodniku Ilustrowanym”. Brał udział w pracach nad programem otwartej w 1904 roku Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, a później był wykładowcą historii sztuki tej uczelni. Współpracował z Ministerstwem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (następnie Ministerstwem Sztuki i Kultury), gdzie zajmował się sprawami edukacji artystycznej. W 1897 roku wstąpił do tajnej organizacji Liga Narodowa, która stanowiła podstawę nowego obozu politycznego – Narodowej Demokracji. Przemycał z Galicji do Królestwa Polskiego nielegalne wydawnictwa „Przegląd Wszechpolski” i „Polak”, za co został aresztowany przez rosyjską policję i kilka miesięcy spędził w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Wraz z upływem czasu jego poglądy polityczne ulegały radykalizacji.

Inne prace z tej kategorii

  • Trzyczęściowa instalacja z gąbki obitej tkaniną i sklejki. Miękkie formy, wewnątrz jasnoróżowe, na zewnątrz szare, zwinięte są jakby na kształt muszli. Pierwsza, podłużna, leży na podłodze podparta na jednym końcu o dwustopniowy schodek. Druga, najmniejsza
    De-Kon-Strukcja Krzywej Wieży IIMaria Pinińska-Bereś1995
  • Zdjęcie pracy Biblioteka-bazylika /Siostra i brat - obecność siostry, która Pisanella nie chciała/
    Biblioteka-bazylika /Siostra i brat - obecność siostry, która Pisanella nie chciała/Andrzej Szewczyk1995
  • Zdjęcie pracy Góra
    GóraKrystiana Robb-Narbutt2005