rok wydania: 2015
pod redakcją: Joanna Kordjak, Agnieszka Szewczyk
wstęp: Hanna Wróblewska
teksty: Joanna Kordjak, Agnieszka Szewczyk, Wojciech Włodarczyk, Eryk Krasucki, Agnieszka Szewczyk, Julia Leopold, Magdalena Komornicka, Marta Leśniakowska, Waldemar Baraniewski, Dorota Jarecka
projekt graficzny: Krzysztof Bielecki
wydawca: Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
ISBN: 9788364714221

Zaraz po wojnie odsłania powojenny krajobraz polskiej sztuki w całym jego tragizmie, splątaniu, niepewności i wieloznaczności. Pokazuje, w jaki sposób w pierwszych latach nowej, dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości społeczno-politycznej i atmosferze, z jednej strony, „euforii odbudowy” i nadziei, z drugiej, powojennej żałoby i „wielkiej trwogi”, odnajdywali się artyści. Był to dla nich czas dramatycznych wyborów zarówno etycznych, jak i artystycznych. Jedni, wypierając przeszłość, próbowali wrócić do przedwojennego artystycznego porządku, inni szukali języka zdolnego oddać wojenną apokalipsę.

Kilkanaście esejów na temat polityki kulturalnej, malarstwa, architektury i urbanistyki, a także filmu i fotografii tego okresu uzupełnionych zostało krótkimi tekstami poświęconymi historii wybranym dzieł, wystaw, wydarzeń czy instytucji. Autorzy przyglądają się takim fenomenom, jak zawłaszczanie wypracowanych jeszcze w latach trzydziestych XX wieku stylistyk i artystycznych języków przez propagandę nowej władzy, krajobraz zrujnowanych miast — w jego utylitarnym i metaforycznym z znaczeniu, wielopoziomowy kontekst funkcjonowania fotografii czy ciekawe środowiska artystyczne.

Książka zawiera kalendarium wydarzeń politycznych i artystycznych, a jej epilog stanowią teksty pięciu samokrytyk złożonych przez ważne dla tego czasu postaci, również bohaterów wystawy: Mieczysława Bermana, Jerzego Borejszę, Tadeusza Borowskiego, Bohdana Lacherta i Andrzeja Wróblewskiego. Nowa władza wciągała najlepszych artystów w swoje agitacyjne machiny, by niebawem, żądając od nich samokrytyki, narzucić im jedynie słuszną doktrynę twórczą. Teksty te są ważnym i wymownym dokumentem końca tego newralgicznego pięciolecia, jak i zapowiedzią kolejnej epoki.