Istotne dla koncepcji wystawy jest również przekonanie, że w odbiorze sztuki zachodzi wiele automatycznych procesów afektywnych związanych między innymi z niekontrolowanym wartościowaniem, które decyduje o odbiorze w kategoriach „lubię/nie lubię”. Badania wskazują na dużą rolę regulacyjną tych procesów, wpływających poza świadomością na nasze sądy i wybory. Wystawa prezentuje takie dzieła, które zdecydowanie przyciągają lub odpychają, wykraczają poza konwencjonalne i jednoznaczne obrazowanie, łatwe treści budzące przewidywalne reakcje. Ten afektywny związek na linii dzieło–widz jest tym silniejszy, im bardziej dzieła odbiegają od znanych, powszechnie akceptowanych treści czy konwencjonalnych form prezentacji. Ich działanie nazywamy za Brianem Massumi „wstrząsem dla myśli”, lecz zapoczątkowanym w ciele przez niejasne odczucia. Staje się on istotnym zdarzeniem otwierającym nowe możliwości odczuwania i myślenia. Dlatego na wystawie znajdują się prace operujące różnymi kodami reprezentacji, za którymi kryją się rozmaite istotne treści mogące ów wstrząs myśli wywołać — to dzieła artystów takich jak Teresa Margolles, Douglas Gordon, Kader Attia, Taryn Simon, Peter Pavlenski, David Wojnarowicz.

Tytuł wystawy odsyła do Freudowskiej zasady przyjemności (w tłumaczeniu Roberta Reszke: zasada rozkoszy), którą kieruje się nieświadoma część osobowości — redukowania napięcia poprzez unikanie przykrości i doznanie przyjemności. Wątek psychoanalizy, w której dokonał się zwrot ku afektom i emocjom, czyli mówienie o nich (w obszarze badań, jak i w procesie terapeutycznym) odsłania kluczowy, skrywany wymiar złożonej psychiki ludzkiej. W psychoanalizie afekt bezpośrednio wiąże się z życiem popędowym. To właśnie w stanach afektywnych dają o sobie znać nieuświadomione popędy: erotyczny (Eros), niosący kreatywność, harmonię, seksualność, reprodukcję, przetrwanie, oraz popęd śmierci (Thanatos) odpowiedzialny za destrukcję, agresję, samozniszczenie. Treść prac na wystawie rozpięta jest pomiędzy reprezentacją tych dwóch dążeń ciała i psychiki: od seksualnego i samozachowawczego, np. w monumentalnej instalacji Mariny Abramovic, po niszczycielskie i autodestrukcyjne, np. w pracach Taryn Simon, Aleksandry Ska, Petra Pavlenskiego czy Teresy Margolles. Wykraczają one poza zasadę przyjemności, badając możliwości doświadczania przyjemności/rozkoszy w różnych przejawach życia seksualnego oraz dotykając nieprzyjemnych, chętnie wypieranych przeżyć: bólu, cierpienia, traumy, masochizmu — tam, gdzie popęd życia łączy się z popędem śmierci. Odsłonięte zostają więc treści nieocenzurowane przez Freudowską zasadę rzeczywistości, która w sztuce może ulec zawieszeniu. Idąc tropem psychoanalizy, można przyjąć, że jeśli energia popędowa zostaje rozładowana zastępczo (sublimacja) poprzez wytwory sztuki, to rozkosz lub ból doświadczane przez artystów oraz satysfakcja/zaspokojenie osiągane w procesie tworzenia mogą być przekazane odbiorcom — poprzez urzeczywistnienie w sztuce treści wypartych, nieprzyjemnych, ale podświadomie pożądanych. Dotyczy to dzieł wykraczających poza bezpieczną sztukę w funkcji piękna, która na ogół tworzy barierę w dostępie do zakazanych przyjemności, rozkoszy, fantazji czy mrocznego pola Thanatosa. 

Wystawa skupia się na dziełach, które kwestionują formalne, emocjonalne, poznawcze, etyczne status quo. Jest rodzajem gry z widzem, polem, na którym spotyka się doświadczenie afektywne i psychoanalityczne z artystycznym, a dalej — z odbiorczym.

Prosimy o zapoznanie się z tematem wystawy przed podjęciem decyzji o jej zwiedzaniu. Wystawa zawiera treści skierowane do osób dorosłych.

^{Monica Bonvicini, Belts Couch, 2014. Fot. Roman März}