Pomysł Korczaka polegał na tym, żeby pismo dla dzieci tworzyły same dzieci. Namawiał je, by pisały do redakcji listy o swoich codziennych zmartwieniach i radościach — żeby umiały je nazywać i  nie wstydziły się ich. „Czasem nie chce się wszystkiego osobom znajomym i bliskim mówić, a pragnie się jednak komuś poskarżyć lub opowiedzieć o swoim życiu, myślach, potrzebach”. Chciał, żeby robiły to swoim językiem — nie przejmowały się stylistyczną nieporadnością czy śmiesznością.

„Wiadomości można będzie podawać ustnie, telefonicznie, przesyłać pocztą, dyktować lub pisać” — zapowiadał Korczak. Zebrany w ten sposób materiał nabierał ostatecznego kształtu pod nożyczkami młodocianych redaktorów pracujących w redakcji na ul. Nowolipki 7 pod opieką Korczaka i jego zastępcy Jerachmiela Wajngartena. W gronie pierwszych redaktorów byli Chaskiel Bajn (segregował listy), Madzia Markuze (sekretarka), Edwin Markuze (reporter) i Emanuel Sztokman (sekretarz). Z czasem redakcję przejął sekretarz Korczaka Jerzy Abramow (późn. Igor Newerly).

Większość autorów i redaktorów „Małego Przeglądu” zginęła w Zagładzie. Tak było ze znanymi reporterami, jak Harry Kaliszer, Kuba Hersztajn, Lejzor z Gęsiej (Lejzor Czarnobroda), jak i z tysiącami korespondentów, znanych nam tylko z gazetowych pseudonimów. Wśród tych, którzy przeżyli Holokaust, był m.in. Józef Hen.

Walcząc o prawo dziecka do wyrażania tego, co dla niego ważne, Korczak nie wahał się drukować faksymile pozornie błahych listów najmłodszych dzieci. Przedrukowanie na pierwszej stronie  jednozdaniowej wiadomości Bolusia wzbudziło burzliwą dyskusję podczas konferencji czytelników „Małego Przeglądu”. Wiadomość brzmiała „Kiwa mi się ząb”.

Pisał o tym po latach Józef Balcerak (Leon Załkind), jeden ze stałych korespondentów pisma (pseud. Noel):

„O ile sobie przypominam obrońcą Bolusia był sam Janusz Korczak. Oświadczył że nie ma rzeczy nieważnych, skoro nas dotyczą. Mały człowiek ma zmartwienia, które wydają mu się wielkie, a odnotowanie takiego listu ma znaczenie: chłopiec zacznie wierzyć, że nie jest sam, że istnieje gazeta, która — w miarę potrzeb — okaże mu współczucie, kiedy indziej podzieli radość. W ten sposób zbliżyć do pisania można najmłodsze dzieci. W toku dyskusji pomyślałem sobie: co za dziwny świat! Na jednej stronie gazety — tej, do której 'Mały Przegląd' stanowi dodatek — o wojnach, rewolucjach, napadach rabunkowych i katastrofach — a tu nagle: 'Bolusiowi ząb się kiwa'. Coś w tym musi być!” […]

Można dziś powiedzieć, że „Mały Przegląd” funkcjonował jako platforma społecznościowa avant la lettre. Zadziwia interaktywność i dwukierunkowość komunikacji. Częścią formuły pisma było stałe odwoływanie się do opinii czytelników i korespondentów. Zwłaszcza w pierwszym okresie, kiedy redaktorem naczelnym był Korczak, dzieci mogły liczyć na to, że sam Stary Redaktor odpowie na ich list, poradzi, skomentuje czy skrytykuje.

W „Małym Przeglądzie” dzieci znajdowały forum, na którym mogły się wypowiadać o problemach innych, często podobnych do ich własnych. Przypominało to dzisiejszy model komunikacji 2.0, kiedy zaciera się podział na twórcę i odbiorcę. Z jednym zastrzeżeniem: jeśli „Mały Przegląd” był platformą społecznościową, to całkowicie bezpieczną — bo moderatorem tego forum był Janusz Korczak. […]

Mikołaj Gliński

Pełna wersja tekstu dostępna na Culture.pl

^{„Mały Przegląd”, założony przez Janusza Korczaka, wydawany w latach 1926-1939 i w całości tworzony przez dzieci dodatek do dziennika „Nasz Przegląd”. Egzemplarze „Małego Przeglądu” ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie. Zdjęcia: Barbara Kaja Kaniewska, CC BY-SA 3.0}