Data powstania: 18.03.2015

Wykład Andrzeja Marca Muzyczne Widma: hauntology i pop hipnagogiczny — w jaki sposób teraźniejszość powtarza swoją przeszłość? towarzyszący wystawie Kanibalizm? O zawłaszczeniach w sztuce. Zachęta, 18.03.2015

Nostalgiczny charakter współczesnej kultury, ujawniający się w jej licznych powrotach i nawiązaniach do swej niedawnej przeszłości, wydaje się zjawiskiem dość dobrze znanym. Podczas wykładu będę starał się odpowiedzieć na pytanie dlaczego współczesna muzyka elektroniczna jest przeniknięta, nawiedzona lękami i niepokojami pochodzącymi z lat 70. i 80. XX wieku. Artyści w utworach muzycznych konserwują i przechowują obawy pochodzące z okresu ich młodości, żywią się nimi – nieustanne poczucie zagrożenia związane z zimną wojną, groźba katastrofy nuklearnej, a także rozmaite lęki towarzyszące dzieciństwu. Współczesna muzyka pełni funkcję miejsca, które w doskonały sposób rejestruje traumy poprzednich lat, aby je nieustannie odtwarzać (podobnie jak w filmie Stone Tape, 1972). Ciągłe powtarzanie i przetwarzanie za pomocą artystycznych środków wyrazu lęków przeszłości, nie wskazuje na niemożność uwolnienia się od nich, lecz staje się raczej próbą zrozumienia i przepracowania lęków poprzedniej epoki.

Zamierzam przedstawić brytyjski muzyczny nurt hauntologii, głównie artystów z wytwórni Ghost Box, którzy czerpią inspiracje dla swej twórczości z krótkich filmów telewizyjnych (Public Information Films), informujących w jaki sposób uchronić się przed niebezpieczeństwami, czyhającymi przede wszystkim na dzieci. Ciągłe, złowieszcze ostrzeżenia płynące z ekranów telewizorów, nie niosły ze sobą poczucia bezpieczeństwa, lecz w znacznej mierze przyczyniły się do spotęgowania panującej w latach 70. atmosfery grozy i niepokoju. Odpowiednikiem hauntologii w Stanach Zjednoczonych jest hipnagogiczny pop, gatunek muzyczny twórczo wykorzystujący materiał kulturowy lat 80. i 90. XX wieku.

Żyjemy w tak zwanej „niewspółczesnej współczesności”, czyli w momencie, w którym kulturowa rzeczywistość okazuje się przeniknięta słabą obecnością przeszłości. Ten słaby momencie dziejowy objawia się tym, że nie chcemy niczego radykalnie zakończyć i tym samym przezwyciężyć, dlatego właśnie przeszłość jest w stanie wciąż swobodnie powracać w swoich rozmaitych wersjach. Według mnie anachroniczne tak zwane „bycie nie na czasie” (out of joint), stało się wyróżnikiem i charakterystyczną cechą naszych czasów. Chcąc nakreślić dziwną, niewspółczesną kondycję współczesnej kultury, która najwyraźniej zaznacza się w muzyce, odwołuję się do takich zjawisk jak: hauntology oraz hipnagogiczny pop.

Andrzej Marzec:  filozof, krytyk filmowy, doktor nauk humanistycznych, redaktor „Czasu Kultury”. Jego zainteresowania badawcze skupiają się wokół: dekonstrukcji, widmontologii (hauntology), estetyki, oraz zjawiska „Nowej Fali” w kinie greckim. Niebawem nakładem wydawnictwa „Bęc Zmiana” ukaże się jego książka pod tytułem: Widmontologia – teoria filozoficzna i praktyka artystyczna ponowoczesności.